Nâng hạng thị trường chứng khoán là gì? Việt Nam chuẩn bị nâng hạng như thế nào?

Nâng hạng thị trường chứng khoán không chỉ là mục tiêu của một cá nhân hay tập thể nào riêng biệt mà là mục tiêu phấn đấu của các ban ngành, đoàn thể thậm chí là một đất nước! Vậy nâng hạng thị trường chứng khoán là gì? Việt Nam có kế hoạch gì cho việc này, hãy cùng tìm hiểu trong nội dung sau đây cùng VNSC nhé!

Hệ thống xếp hạng thị trường chứng khoán

Cùng với mức độ phát triển kinh tế cao, vai trò của thị trường chứng khoán ngày càng trở nên quan trọng. Ngay cả ở những nước nhỏ, tỷ trọng vốn huy động cho nền kinh tế từ thị trường chứng khoán vẫn ngày càng tăng, góp phần cùng với thị trường tiền tệ đáp ứng nhu cầu vốn của nền kinh tế.

Khi được nâng hạng, thị trường chứng khoán (TTCK) sẽ có khả năng thu hút mạnh mẽ nguồn vốn đầu tư nước ngoài, đặc biệt từ các quỹ đầu tư chỉ số như MSCI, FTSE Russell…, Điều này sẽ tác động trực tiếp tới sự phát triển bền vững của thị trường về lâu dài.

Nâng hạng thị trường chứng khoán là gì?

Nâng hạng thị trường chứng khoán là việc TTCK của một quốc gia được nâng hạng theo đánh giá của tổ chức xếp hạng uy tín. Một TTCK được nâng cấp đã đáp ứng đầy đủ các tiêu chí xếp hạng và thông qua bước đánh giá của các cơ quan xếp hạng.

Hiện nay, việc xếp hạng thị trường chứng khoán được thực hiện bởi 3 tổ chức chính:

• MSCI (Morgan Stanley Capital International),
• FTSE Russell (Financial Times Stock Exchange)
• S&P Dow Jones (Standard & Poor’s Global). 

Mỗi tổ chức sẽ có danh sách tiêu chí nâng hạng thị trường chứng khoán riêng, nhưng đều tập trung vào các khía cạnh cơ bản như:

• Ổn định trị chính
• Quy mô thị trường
• Trình độ phát triển kinh tế
• Khả năng tiếp cận thị trường với nhà đầu tư nước ngoài
• Sự luân chuyển vốn và hiệu quả vận hành thị trường.

Nhằm mục đích hỗ trợ các nhà đầu tư trong việc đánh giá cơ hội đầu tư trên quy mô toàn cầu, hàng năm những tổ chức này đưa ra xếp hạng thị trường với nhiều tiêu chí, hướng dẫn và tiêu chuẩn riêng cùng kết quả khảo sát của các chuyên gia tư vấn thế giới. Bằng cách đó, thứ hạng của TTCK có thể phản ánh mức độ quan tâm của nhà đầu tư thế giới với thị trường đó, cùng việc thể hiện trình độ phát triển của thị trường.

Những thị trường đáp ứng tiêu chí sẽ được nâng hạng, những thị trường tiềm năng sẽ được đưa vào danh sách dự trữ cho năm sau, còn những thị trường không đáp ứng tiêu chí sẽ không được nâng hạng.

Tuy nhiên, việc nâng hạng thị trường không diễn ra thường xuyên và liên tục. Ngay cả khi một thị trường nào đó đã đáp ứng đầy đủ các tiêu chí thì vẫn cần một thời gian dài để theo dõi và đánh giá.

Cách xếp hạng thị trường chứng khoán

Về cơ bản, những tổ chức trên chia TTCK của các nước thành 4 loại dựa vào mức độ phát triển và sự thuận lợi trong việc tiếp cận của các nhà đầu tư toàn cầu: 

• Thị trường phát triển (Developed Market – DM) chỉ những thị trường phát triển và khả năng tiếp cận cho các nhà đầu tư nước ngoài cao nhất.
• Thị trường mới nổi (Emerging Market – EM) là những thị trường đã được cải thiện về cơ sở hạ tầng pháp lý, thanh khoản, vốn hóa và có sự cởi mở nhất định đối với các nhà đầu tư nước ngoài.
• Thị trường cận biên (Frontier Market – FM) chỉ những thị trường đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư nước ngoài ở mức độ thấp. Hiện nay TTCK Việt Nam đang ở hạng này.
• Thị trường đơn lập (Standalone Market – SM) là thị trường không được xếp vào các nhóm trên. 

Tổ chức FTSE Russell còn chia các thị trường mới nổi thành hai nhóm: Thị trường mới nổi cao cấp và Thị trường hạng hai.

Tùy theo thời điểm và thực tế của thị trường mà sẽ có sự nâng hạng hoặc hạ hạng thông qua đánh giá của các tổ chức này, chứ không phải bằng sự cấp phép của bất kỳ tổ chức nào.

Lý do cần nâng hạng thị trường chứng khoán là gì?

Kể từ tháng 4/2022, mục tiêu nâng cấp TTCK lên thị trường cận biên đã được các cấp, ban ngành quan tâm, trở thành mục tiêu quan trọng của nền kinh tế Việt Nam trong những năm tới. 

Việc nâng hạng chứng khoán không chỉ có vai trò thu hút thêm vốn đầu tư nước ngoài, thể hiện vị thế của nền kinh tế Việt Nam mà còn là đòn bẩy để toàn bộ nền kinh tế Việt Nam khắc phục hạn chế và phát triển hơn. Cụ thể:

• Thứ nhất, thu hút dòng vốn lớn và ổn định hơn. Trên thực tế, khi nâng hạng lên thị trường mới nổi, dòng vốn đầu tư vào thị trường ổn định hơn dòng tiền “nóng” đầu tư vào thị trường cận biên. Thông thường, nhà đầu tư thích phân bổ phần lớn vốn đầu tư vào các thị trường đã phát triển và mới nổi vì những thị trường này có tính ổn định cao, sản phẩm đa dạng và quy mô giao dịch lớn hơn các thị trường cận biên. 

Ví dụ: Sàn chứng khoán UAE và Qatar được nâng hạng lên thị trường mới nổi vào tháng 5/2014. Trong thời gian chờ nâng hạng (từ tháng 5/2013 đến tháng 5/2014), các chỉ số chính của hai thị trường này đều tăng mạnh, đạt 47% đối với UAE và 46% cho Qatar. Đồng thời, việc được phân loại là thị trường mới nổi đã thu hút thêm hàng tỷ USD từ các nhà đầu tư quốc tế vào các thị trường này.

• Thứ hai, tạo cơ hội hoàn thiện thị trường, thúc đẩy doanh nghiệp phát triển kinh doanh. Để đáp ứng yêu cầu nâng cấp, thị trường chứng khoán phải cải thiện nhiều điều kiện: Minh bạch thông tin, khung thể chế rõ ràng, điều kiện giao dịch chi tiết,… Bên cạnh đó, trong quá trình nâng cấp, sự tư vấn, hỗ trợ của những tổ chức xếp hạng cũng giúp nhà quản lý khắc phục các hạn chế, nâng cao mức độ hoạt động hiệu quả. Điều này về cơ bản sẽ giúp TTCK vận hành tốt hơn và thâm nhập sâu hơn vào thị trường quốc tế.
• Thứ ba, hiệu ứng lan tỏa rất mạnh. Cùng với việc ngày càng có nhiều dòng vốn nước ngoài hoạt động trên thị trường, sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài đã giúp doanh nghiệp trong nước có cơ hội tiếp xúc với những quy trình, kinh nghiệm quản lý mới, hiện đại. Các doanh nghiệp, tổ chức kinh doanh chứng khoán trong nước có động lực thay đổi để đáp ứng yêu cầu mới, từ đó nâng cao năng lực hoạt động của doanh nghiệp và nhiều tổ chức trung gian khác.
• Ngoài ra, những cổ phiếu không nằm trong cuộc cạnh tranh xếp hạng thuộc các tổ chức phi tập trung cũng được hưởng lợi từ sự đi lên chung của thị trường, giúp việc huy động vốn trở nên dễ dàng hơn.

Mục tiêu nâng hạng TTCK của Việt Nam 

Chia sẻ tại Chương trình Đối thoại tháng 7 với mô hình chủ đề “Kinh tế vĩ mô và thị trường chứng khoán” do Câu lạc bộ Nhà báo Việt Nam tổ chức, Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) – bà Vũ Thị Chân Phương cho biết, việc xếp hạng thị trường chứng khoán Việt Nam từ cận biên đến mới nổi là đề án được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Bộ Tài chính cũng đã khẳng định, nâng hạng thị trường chứng khoán (TTCK) là một trong những mục tiêu lớn đang hướng tới. Theo đó, phấn đấu đưa thị trường nước ta từ cận biên lên mới nổi trước năm 2025.

Khó khăn của Việt Nam khi thực hiện nâng hạng thị trường

Hướng tới mục tiêu nâng hạng TTCK vào năm 2025, Việt Nam đã hoàn thiện cơ sở tiêu chí cơ bản. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tiêu chí chưa đồng bộ theo hệ thống tiêu chuẩn đánh giá của các tổ chức xếp hạng nói trên.

Theo tiêu chí xếp hạng của FTSE Russell, Việt Nam đã hoàn thành 7/9 tiêu chí nâng hạng. Hai tiêu chí còn lại là “Chu kỳ thanh toán-DvP” được xếp hạng “Hạn chế” và tiêu chí “Thanh toán – Tỷ lệ giao dịch thất bại hiếm khi” không được đánh giá. Nguyên nhân là do nhà đầu tư phải ký đủ tiền mặt trước khi đặt lệnh và yêu cầu thanh toán (ký trước) nên khả năng giao dịch thất bại gần như không tồn tại.

Theo tiêu chí xếp hạng của MSCI, Việt Nam mới chỉ hoàn thành 8/17 tiêu chí, vẫn còn hơn một nửa số tiêu chí cần cải thiện. Tiêu biểu là:

• Giới hạn sở hữu nước ngoài trong các lĩnh vực có điều kiện: Dù đã gần 2 năm, kể từ lúc Nghị định 60 được ban hành chính thức, cho phép nhà đầu tư nước ngoài đầu tư lên tới 100% nhưng số lượng cổ phiếu chính thức nới room vẫn còn khá khiêm tốn. Điều này là do những hạn chế của pháp luật và quy định liên quan cũng như việc cổ đông của các công ty không đồng ý tăng room cho nhà đầu tư nước ngoài.
• TTCK bị ảnh hưởng bởi room ngoại hối: Thị trường ngoại hối Việt Nam được chính phủ kiểm soát chặt chẽ để bảo vệ giá trị của đồng tiền. Vì vậy, dòng vốn ngoại hối muốn lưu chuyển tại thị trường Việt Nam vẫn còn khó khăn. 
• Mức độ tự động hóa thị trường ngoại hối: Tại Việt Nam, giao dịch ngoại hối được kiểm soát chặt chẽ nên việc tự động hóa thị trường ngoại hối (cho phép các nguồn vốn trong và ngoài nước tự động chuyển đổi) là việc khó có thể thực hiện được. 
• Đăng ký mở tài khoản phải được VSDC chấp thuận: Thủ tục đăng ký, mở tài khoản chứng khoán cho nhà đầu tư nước ngoài phức tạp và có nhiều thủ tục bắt buộc.

Một số giải pháp cho việc nâng hạng TTCK Việt Nam

Theo Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước bà Vũ Thị Chấn Phương, có 2 nhóm vấn đề trước mắt ảnh hưởng tới việc cải thiện xếp hạng TTCK: Cần có sự phối hợp giữa các bộ, ngành liên quan, bao gồm: Yêu cầu về ký quỹ trước khi giao dịch (thuộc thẩm quyền chứng thực của Ngân hàng Nhà nước) và giới hạn sở hữu nhà đầu tư nước ngoài (thuộc thẩm quyền chứng thực của Bộ Kế hoạch và Đầu tư).

Đối với các yêu cầu về ký quỹ, hiện nay Việt Nam yêu cầu đảm bảo đủ tiền và chứng khoán trước khi giao dịch theo quy định tại Thông tư số 120/2020/TT-BTC; Trong khi đó, yêu cầu của các tổ chức xếp hạng là “Không nhất thiết phải ký quỹ trước khi giao dịch”. Vì vậy giải pháp của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước là phát triển đối tác thanh toán bù trừ trung tâm (CCP) cho thị trường cơ sở, giảm ký quỹ tối đa xuống còn 10%.

Hiện nay, Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán VN (VSDC) và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng đã chuẩn bị xây dựng mô hình CCP cho thị trường cơ sở, chẳng hạn như mô hình ngân hàng lưu ký được chấp nhận làm thành viên bù trừ. Mô hình này đòi hỏi sự phối hợp của Ngân hàng Nhà nước trong việc sửa đổi các quy định liên quan thuộc lĩnh vực ngân hàng.

Liên quan đến vấn đề hạn chế sở hữu nước ngoài, Ủy ban Chứng cứ Nhà nước khuyến nghị các bộ, ngành cần kiểm soát, hạn chế nhà đầu tư nước ngoài chỉ áp dụng đối với các lĩnh vực cần thiết như quốc phòng, an ninh, bảo hộ thương mại, …

Ngoài ra, hệ thống KRX được cho là sẽ sớm đưa vào hoạt động cũng là một động lực thúc đẩy giúp nâng hạng thị trường. Bên cạnh đó, có thể thực hiện triển khai chứng chỉ lưu ký không có quyền biểu quyết (NVDR); Cổng thông tin công bố về giao dịch ngoài biên độ của nhà đầu tư nước ngoài với cổ phiếu hết room ngoại; Đẩy nhanh quá trình thoái vốn, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước và tăng tỷ trọng cổ phần nước ngoài.

Mặt khác, lãnh đạo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước khẳng định cơ quan quản lý nhà nước sẽ tiếp tục quản lý, đảm bảo thị trường chứng khoán hoạt động minh bạch, lành mạnh, tập trung nâng cao chất lượng hàng hóa trên thị trường để nhanh chóng khôi phục niềm tin nhà đầu tư, tạo nền tảng vững chắc để phát triển thị trường về lâu dài.

Trên đây là toàn bộ thông tin giải thích về nâng hạng thị trường chứng khoán là gì cũng như lý do tại sao cần nâng hạng TTCK. Việc nâng hạng thị trường không chỉ mang lại lợi ích cho nhà đầu tư nước ngoài mà còn mang đến nhiều cơ hội đầu tư hấp dẫn cho nhà giao dịch trong nước.