Chứng khoán cơ sở là gì? Đặc điểm và cách phân biệt với chứng khoán phái sinh

Trong giới tài chính, chứng khoán cơ sở đang ngày càng trở thành một phần quan trọng trong danh mục đầu tư của nhiều nhà đầu tư. Để hiểu rõ và tận dụng cơ hội từ chứng khoán cơ sở, hãy cùng VNSC khám phá xem chứng khoán cơ sở là gì và các thông tin quan trọng mà các nhà đầu tư cần nắm rõ khi bắt tay đầu tư chứng khoán nhé!

Chứng khoán cơ sở là gì?

Chứng khoán cơ sở là các loại chứng khoán được sử dụng làm tài sản cơ sở cho việc hình thành các loại chứng quyền và chứng khoán phái sinh. Đây là những sản phẩm chứng khoán được niêm yết trên sàn chứng khoán và có vai trò quan trọng trong việc tạo nên các công cụ tài chính phái sinh như chứng quyền và một số loại chứng khoán phái sinh khác. 

Chứng khoán cơ sở được sử dụng để định giá các loại chứng quyền và chứng khoán phái sinh bằng cách theo dõi và đánh giá giá trị của chúng.

Chứng khoán cơ sở có hai loại chính:

• Cổ phiếu phổ thông: Bao gồm các cổ phiếu đang được giao dịch trên sàn HOSE (Sở giao dịch chứng khoán TP.HCM) và sàn HNX (Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội). Đây là những cổ phiếu của các công ty đã niêm yết và đang hoạt động trên thị trường chứng khoán.
• Trái phiếu: Bao gồm trái phiếu linh hoạt được tạo ra nhằm tăng khả năng thanh khoản. Điều này giúp trái phiếu trở nên dễ dàng chuyển nhượng và giao dịch trên thị trường.

Để được niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán, cổ phiếu hoặc trái phiếu phải đáp ứng một số điều kiện và tiêu chí được đề ra bởi Ủy ban chứng khoán Việt Nam. Các điều kiện và tiêu chí này giúp đảm bảo rằng chứng khoán cơ sở có tính thanh khoản và giá trị đáng tin cậy trong việc hình thành các sản phẩm chứng quyền và chứng khoán phái sinh.

Đặc điểm của Chứng khoán cơ sở

Chứng khoán cơ sở có một số đặc điểm bao gồm:

• Tổ chức phát hành 

Chứng khoán cơ sở được tổ chức ban hành theo hình thức tổ chức tài chính. Điều này đề cập đến quá trình tạo ra và phát hành các chứng khoán cơ sở, trong đó tổ chức tài chính đóng vai trò chính.

• Quy định giao dịch

Các điều khoản và quy định liên quan đến giao dịch trên thị trường chứng khoán cơ sở được xác định bởi bên phát hành chứng khoán. Do đó, tại mỗi nơi phát hành chứng khoán cơ sở có thể có các quy luật giao dịch khác nhau, tạo nên sự đa dạng trong quy trình giao dịch và quản lý.

• Tài khoản giao dịch

Để tham gia thị trường chứng khoán cơ sở, nhà đầu tư phải sử dụng những tài khoản đã kích hoạt hoặc đang sử dụng để giao dịch được mở tại các công ty chứng khoán. Việc này đảm bảo tính chính xác và an toàn trong việc thực hiện các giao dịch.

• Khối lượng niêm yết

Số lượng chứng khoán cơ sở được niêm yết chính là khối lượng cổ phiếu hoặc trái phiếu mà các tổ chức phát hành chứng khoán đưa ra trong một khoảng thời gian nhất định. Khối lượng này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định sự hiện diện và tính thanh khoản của chứng khoán cơ sở trên thị trường.

• Ký quỹ

Khác với chứng khoán phái sinh, chứng khoán cơ sở không yêu cầu ký quỹ. Điều này đề cập đến việc không cần phải cầm cố tài sản hay tiền bạc để tham gia giao dịch chứng khoán cơ sở.

• Quyền mua và bán

Trong trường hợp chưa nắm giữ chứng khoán cơ sở, nhà đầu tư không có quyền bán chúng. Cụ thể, ở thị trường cơ sở, sau khi đặt mua thành công, sau 2.5 ngày nhà đầu tư mới thực sự sở hữu và được phép giao dịch chúng.

• Quyền thực hiện giao dịch

Khi nhà đầu tư mua chứng khoán cơ sở, họ có quyền thực hiện các giao dịch liên quan đến chứng khoán đó, không phải là thực hiện một nghĩa vụ bắt buộc.

• Chuyển giao chứng khoán

Sau khi thực hiện giao dịch, chứng khoán cơ sở sẽ được chuyển giao đồng thời giữa tổ chức tài chính và nhà đầu tư. Điều này đảm bảo tính rõ ràng và hiệu quả trong việc xác nhận quyền sở hữu chứng khoán.

Chứng khoán cơ sở bao gồm những thành phần nào?

Thực tế cho thấy, trong mọi thị trường, luôn tồn tại sự giao dịch giữa người mua và người bán. Vậy thì những cá nhân và tổ chức nào có thể tham gia vào thị trường chứng khoán cơ sở?

Doanh nghiệp

Đầu tiên, chúng ta không thể không nhắc đến các doanh nghiệp. Cổ phiếu của các công ty là sản phẩm trực tiếp trên thị trường chứng khoán. Hầu hết các doanh nghiệp tham gia thị trường với mục tiêu huy động vốn để đầu tư và phát triển hoạt động sản xuất kinh doanh.

Nhà đầu tư

Người cấp vốn cho thị trường chứng khoán chính là những nhà đầu tư. Họ tham gia với mục tiêu tạo lời cho bản thân thông qua các hoạt động đầu tư. Đối với thị trường chứng khoán cơ sở, có ba dạng nhà đầu tư quan trọng:

• Nhà đầu tư tổ chức: Bao gồm các tổ chức tài chính như quỹ đầu tư, ngân hàng, công ty bảo hiểm, và các quỹ hưu trí.
• Nhà đầu tư cá nhân: Gồm những người tư nhân tham gia với vốn cá nhân của họ.
• Nhà đầu tư nước ngoài: Đây là tổ chức và cá nhân đến từ nước ngoài tham gia vào thị trường chứng khoán của một quốc gia khác.

Công ty chứng khoán

Các công ty chứng khoán chính là những bên trung gian, giúp người mua và người bán gặp nhau trên thị trường chứng khoán. Họ  giữ vai trò quan trọng trong việc tạo lập sự cân đối tại thị trường và thực hiện các giao dịch mua bán chứng khoán. Ngoài ra, công ty chứng khoán còn cung cấp dịch vụ tư vấn đầu tư và thực hiện nhiều nhiệm vụ khác liên quan đến tài chính.

Cơ quan quản lý

Để đảm bảo sự công bằng và minh bạch trên thị trường, có các cơ quan quản lý duy trì các quy định và luật pháp trên thị trường. Tại Việt Nam, Bộ Tài chính là cơ quan quản lý chính, kế đến là Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cùng với các cơ quan chuyên môn như Sở Giao dịch Chứng khoán và Trung tâm Lưu ký Chứng khoán.

Phân biệt chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh 

Liệu có nên đầu tư vào chứng khoán cơ sở?

Đầu tư trong các loại chứng khoán khác nhau đều đi kèm với ưu điểm và rủi ro riêng. Do đó, việc quyết định đầu tư vào chứng khoán cơ sở còn phụ thuộc vào mục tiêu đầu tư, kỳ vọng về lợi nhuận và mức độ chấp nhận rủi ro của từng nhà đầu tư.

Các chứng khoán cơ sở thường do các doanh nghiệp, tổ chức uy tín và có tài chính mạnh mẽ phát hành. Loại hình đầu tư này thích hợp cho những nhà đầu tư dài hạn, tìm kiếm tính an toàn. 

Mặt khác, đầu tư vào chứng khoán phái sinh mang đến nhiều cơ hội hấp dẫn nhưng cũng đi kèm với những biến động tiềm ẩn, đặc biệt trong thời kỳ thị trường biến đổi mạnh mẽ. Chứng khoán phái sinh thường có hạn mức thời gian và sẽ thanh toán chênh lệch trực tiếp bằng tiền mặt vào ngày đáo hạn, điều này có thể ảnh hưởng đến nhà đầu tư về mặt thời gian.

Để định hình chiến lược đầu tư hiệu quả, nhà đầu tư cần sử dụng các chỉ báo cơ bản trong lĩnh vực chứng khoán. Điều này giúp bạn dự đoán và đưa ra quyết định thông minh, tận dụng cơ hội và đối phó với rủi ro. Sự hiểu biết về thị trường sẽ giúp bạn biến khó khăn thành cơ hội, tạo ra dòng tiền không ngừng.

Nhìn chung, chứng khoán cơ sở là một phần không thể thiếu trong lĩnh vực tài chính. Dù bạn là nhà đầu tư mới mẻ hay có kinh nghiệm, việc hiểu rõ về thị trường sẽ giúp bạn tận dụng tối đa cơ hội và giảm thiểu rủi ro. Mong rằng qua bài viết, bạn đã nắm được chứng khoán cơ sở là gì cũng như những đặc điểm của thị trường này, qua đó có những lựa chọn đầu tư phù hợp.