Bảo hiểm xã hội là gì? Tất tật thông tin về bảo hiểm xã hội người lao động cần biết

Người lao động khi làm việc ở các công ty, tổ chức sẽ được nghe đến nhiều đến đóng bảo hiểm xã hội, chính sách quyền lợi khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động. Cụ thể, bảo hiểm xã hội là gì? Người lao động có nên tham gia đóng bảo hiểm xã hội hay không? Hãy tìm hiểu qua bài viết dưới đây để bảo vệ quyền lợi của chính mình.

Bảo hiểm xã hội là gì? 

Bảo hiểm xã hội là một chính sách an sinh xã hội của nhà nước, nhằm đảm bảo chất lượng cuộc sống của người lao động. Cụ thể, bảo hiểm xã hội sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp 1 phần thu nhập của người lao động, khi họ gặp các vấn đề ảnh hưởng đến thu nhập, thất nghiệp, ốm đau, sinh đẻ, tai nạn lao động… dựa trên cơ sở luật BHXH và quỹ BHXH. 

Có thể hiểu đơn giản, BHXH là sự chia sẻ các rủi ro, giảm thiểu gánh nặng về tài chính cho người lao động không còn khả năng lao động hoặc mất việc.

Bảo hiểm xã hội được hình thành dựa trên sự đóng góp của người sử dụng lao động và người lao động. Với 3 yếu tố chính quan trọng của BHXH là: Đối tượng được hưởng, điều kiện được hưởng và mức hưởng & thời gian hưởng BHXH.

Người lao động có nên tham gia đóng bảo hiểm xã hội hay không?

Khá nhiều người mới tham gia thị trường lao động hoặc đã tham gia lâu nhưng chưa hiểu rõ về chính sách an sinh quan trọng này, thường băn khoăn có nên tham gia đóng bảo hiểm xã hội hay không? Hãy đánh giá vai trò, lợi ích của BHXH với chính người lao động và xã hội:

Lợi ích của BHXH với người lao động:

• Người lao động sẽ được hưởng các trợ cấp tài chính, làm giảm gánh nặng kinh tế khi không tạo ra thu nhập trong các trường hợp: Ốm đau bệnh tật, tai nạn lao động, thai sản, thất nghiệp… 
• Với người lao động khi hết tuổi lao động sẽ được nhận lương hàng tháng, phục vụ chi tiêu, tự chủ tài chính không phải phụ thuộc vào con cháu.
• Người lao động được cấp thẻ bảo hiểm y tế khi tham BHXH, các trường hợp ốm đau cần điều trị sẽ được quỹ BHYT chi trả các khoản phí hoặc 1 phần viện phí, thuốc men… Giảm gánh nặng tài chính khi ốm đau, không tạo ra thu nhập.

Vai trò của BHXH với xã hội:

• BHXH là chính sách an sinh quan trọng và hữu ích để đảm bảo chất lượng cuộc sống, sức khỏe, tinh thần của người lao động, thúc đẩy sự phát triển của đất nước.
• BHXH giúp giảm gánh nặng tài chính lên ngân sách nhà nước, khi số lượng người lao động đến tuổi nghỉ hưu gia tăng.

Vai trò của BHXH với các doanh nghiệp: Bảo hiểm xã hội giúp doanh nghiệp giảm thiểu gánh nặng tài chính khi người lao động gặp các vấn đề về sức khỏe, tai nạn lao động. Quỹ BHXH chi trả viện phí, chi phí điều trị.

Phân loại loại hình bảo hiểm xã hội Việt Nam

Hiện nay, bảo hiểm xã hội Việt Nam được chia thành 2 loại hình chính: Bắt buộc và tự nguyện với đặc trưng khác nhau. Hãy cùng tìm hiểu rõ hơn: Bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì? BHXH tự nghiệp là gì?

Bảo hiểm xã hội bắt buộc

Bảo hiểm xã hội bắt buộc là chính sách bắt buộc người lao động khi tham gia lao động tại các tổ chức, doanh nghiệp phải đóng, đồng thời người sử dụng lao động cũng phải đóng 1 phần chi phí theo quy định. Thông thường, hình thức này thì người sử dụng lao động sẽ phải đóng nhiều hơn so với người lao động.

Hình thức bảo hiểm xã hội bắt buộc áp dụng cho các tổ chức, cơ quan, doanh nghiệp sử dụng lao động có hợp đồng lao động hơn 3 tháng hoặc vô thời hạn. 

Bảo hiểm xã hội tự nguyện

Bảo hiểm xã hội tự nguyện là hình thức không bắt buộc, áp dụng cho người lao động tự do, không tham gia cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp nào dưới dạng hợp đồng lao động. Người lao động cân nhắc nhu cầu và năng lực của mình để tham gia BHXH tự nguyện.

Hình thức BHXH tự nguyện sẽ chi trả mức lương hưu tùy theo mức đóng, đồng thời được hưởng các chế độ ốm đau, thai sản hay thất nghiệp.

Các chế độ bảo hiểm xã hội hiện có theo quy định

Vậy, các chế độ trong bảo hiểm xã hội gồm những gì? Người lao động sẽ được hưởng hỗ trợ trong các trường hợp như thế nào? Dưới đây là các chế độ trợ cấp bảo hiểm xã hội chính:

Trợ cấp chế độ ốm đau

Căn cứ chương III, Mục 1, Luật BHXH 2014, Người lao động sẽ được trợ cấp ốm đau khi đáp ứng đủ các điều kiện sau:

• Người lao động ốm đau, tai nạn không phải là tai nạn lao động, phải nghỉ việc, đồng thời nhận được xác nhận của cơ sở khám chữa bệnh (có thẩm quyền theo quy định của Bộ Y tế)
• Nghỉ việc chăm sóc con cái dưới 7 tuổi ốm đau có xác nhận của cơ quan y tế có thẩm quyền.
• Trường hợp người lao động ốm đau, giảm sức khỏe do uống rượu bia, thuốc lá, sử dụng chất kích thích sẽ không được hưởng trợ cấp.

Trợ cấp chế độ thai sản

Trợ cấp thai sản được quy định tại điều 30 và điều 31 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014. Với các trường hợp được hưởng trợ cấp thai sản như sau:

• Lao động nữ hưởng chế độ thai sản nếu thuộc 1 trong các trường hợp sau: Nghỉ khám thai, hưởng chế độ sẩy thai, thai lưu, nạo hút hay phá thai do bệnh lý, nghỉ chế độ sinh em bé…
• Trường hợp lao động nữ mang thai hộ hoặc người nhờ mang thai hộ, nhận nuôi trẻ dưới 6 tháng tuổi được hưởng chế độ khi đủ điều kiện.
• Trường hợp sinh con, nhưng chỉ có bố tham gia bảo hiểm xã hội thì sẽ được hưởng trợ cấp 1 lần bằng 2 lần mức lương cơ sở, tại tháng sinh cho mỗi em bé.

Trợ cấp chế độ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp

Trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệ (TNLD-BNN)sẽ áp dụng cho các đối tượng đáp ứng đủ các điều kiện sau:

• Người lao động bị tai nạn, thuộc 1 trong các trường hợp sau: tai nạn tại nơi làm việc & trong giờ làm việc, ngoài nơi làm việc & ngoài giờ làm việc khi được thực hiện công việc theo yêu cầu, trên đường đi đến nơi lao động với tuyến đường hợp lý, mức suy giảm sức lao động trên 5%.
• Điều kiện hưởng chế độ bệnh nghề nghiệp sẽ như sau: Bệnh nghề nghiệp thuộc danh mục do bộ y tế và bộ thương binh xã hội quy định, mức suy giảm sức lao động trên 5%

Trợ cấp chế độ thất nghiệp

Chế độ bảo hiểm thất nghiệp sẽ áp dụng cho người lao động tham gia đóng BHTN theo hợp đồng đã ký. Điều kiện để hưởng trợ cấp thất nghiệp cho người lao động cụ thể như sau:

• Đã đóng bảo hiểm xã hội, BHTN trong vòng 12 tháng trong vòng 24 tháng trước khi chấm dứt hợp đồng lao động. 
• Đã nộp hồ sơ trợ cấp thất nghiệp tại cơ quan chức năng trong vòng 3 tháng, kể từ ngày chấm dứt hợp đồng.
• Chưa tìm được việc làm trong vòng 15 ngày, kể từ ngày nộp hồ sơ tại trung tâm dịch vụ việc làm.

Trợ cấp hưu trí

Căn cứ theo quy định tại khoản 2, điều 169, Bộ luật Lao động 2019, điều kiện để được hưởng trợ cấp hưu trí khi người lao động có thời gian tham gia BHXH tối thiểu 20 năm. Mức lương hưu hàng tháng được hưởng sẽ được tính bằng 45% mức bình quân đóng BHXH được quy định tại điều 62 luật này. Cụ thể như sau:

• Với lao động nam nghỉ hưu từ 2018 sẽ là 16 năm, từ 2019 là 17 năm, từ 2020 là 18 năm, từ 2021 là 19 năm, từ 2022 trở đi là 20 năm.
• Với lao động nữ nghỉ hưu từ 2018 trở đi là 15 năm.
• Cứ sau đó mỗi năm sẽ tính thêm 2%, mức tối đa là 75%.

Trợ cấp tử tuất

Chế độ hưởng trợ cấp tử tuất sẽ bao gồm các hình thức: Trợ cấp mai táng, hỗ trợ hàng tháng hay trợ cấp 1 lần. Theo quy định mới, từ năm 2022, tất cả lao động tham gia BHXH sẽ được hưởng chế độ tử tuất (cả người lao động trong nước hoặc nước ngoài).

Căn cứ khoản 1, Điều 67, Luật Bảo hiểm xã hội 2014, các trường hợp hưởng trợ cấp tử tuất được quy định như sau:

• Người lao động tham gia BHXH 15 năm trở lên nhưng chưa hưởng chế độ BHXH 1 lần.
• Đối tượng đang hưởng lương hưu trí.
• Người qua đời do tai nạn lao động hoặc, bệnh nghề nghiệp.
• Người đang hưởng trợ cấp tai nạn lao động & bệnh nghề nghiệp với mức suy giảm sức lao động trên 61%.

Căn cứ khoản 2, điều 67, luật BHXH 2014, người thân của người thuộc khoản 1, sẽ được trợ cấp hàng tháng nếu đáp ứng các điều kiện sau:

• Con chưa đủ 18 tuổi hoặc từ đủ 18 tuổi nhưng bị suy giảm sức lao động từ 81% trở lên, mẹ đang mang thai nhưng bố mất.
• Vợ từ đủ 55 tuổi trở lên hoặc chồng từ đủ 60 tuổi; vợ dưới 55 tuổi hoặc chồng dưới 60 tuổi nhưng bị suy giảm sức lao động trên 81%.
• Cha mẹ đẻ hoặc cha mẹ vợ hoặc chồng mà người thân trong gia đình có trách nhiệm nuôi dưỡng từ đủ 60 tuổi với nam và đủ 55 tuổi với nữ hoặc trường hợp dưới độ tuổi trên nhưng bị suy giảm sức lao động trên 81%.

Với chế độ bảo hiểm xã hội tự nguyện, việc tham gia bảo hiểm xã hội sẽ có 2 chế độ trợ cấp: Tử tuất và hưu trí. Cụ thể trợ cấp hỗ trợ của BHXH tự nguyện được quy định tại khoản 2, Điều 4, Luật bảo hiểm xã hội 2014: Hưởng lương hưu hàng tháng, nhận trợ cấp 1 lần, trợ cấp mai táng, trợ cấp tuất 1 lần, quyền lợi khám chữa bệnh BHYT.

Các mức đóng bảo hiểm xã hội được quy định

Mức đóng bảo hiểm xã hội Việt Nam khá linh hoạt, phù hợp với khả năng tài chính, cho phép người lao động dễ dàng tham gia chính sách an sinh quan trọng này. Cụ thể, mức đóng khi mua bảo hiểm xã hội như sau:

Mức đóng dựa theo bảo hiểm xã hội bắt buộc

Với chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc, mức đóng sẽ trích nộp tiền lương hàng tháng vào các quỹ: BHYT, BHTN, quỹ TNLD-BNN… theo quy định của nhà nước. Tỷ lệ trích đóng của người lao động và người sử dụng lao động sẽ lần lượt như sau:

• Với người lao động Việt Nam: Quỹ hưu trí & tử tuất 8%, BHTN 1%, BHYT 1.5% tổng là 10.5%.
• Với người lao động nước ngoài: Quỹ hưu trí & tử tuất 8%, BHYT 1.5% tổng mức đóng là 9.5%.
• Với người sử dụng lao động Việt Nam: Quỹ hưu trí & tử tuất 14%, quỹ thai sản & ốm đau là 3%, quỹ TNLD&BNN là 0.5%, BHTN 1%, BHYT 3% tổng 21.5%.
• Với người sử dụng lao động nước ngoài: Không phải đóng quỹ BHTN thì tổng đóng là 20.5%

Mức đóng dựa theo bảo hiểm xã hội tự nguyện

Với hình thức bảo hiểm xã hội tự nguyện, thì mức đóng sẽ tùy thuộc vào năng lực tài chính và nhu cầu của người lao động. Cụ thể các mức đóng BHXH sẽ như sau:

• Căn cứ khoản 4 Điều 2 của Luật BHXH 2014, thì mức đóng hàng tháng sẽ bằng 22% mức thu nhập do người lao động tự chọn, đóng vào quỹ hưu trí, tử tuất.
• Mức đóng thấp nhất sẽ là 1.5 triệu đồng/tháng và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở năm 2023.

Cơ quan quản lý bảo hiểm xã hội và nơi tra cứu thông tin

Người lao động tham gia mua bảo hiểm xã hội cần tìm hiểu kỹ về chính sách, quyền lợi cũng như điều kiện được hưởng trợ cấp. Bên cạnh đó, việc quản lý thông qua sổ bảo hiểm xã hội hoặc cổng thông tin bảo hiểm xã hội việt nam là điều rất quan trọng. Người lao động cần theo dõi quá trình tham gia, tránh trường hợp sai sót ảnh hưởng đến quyền lợi hoặc người sử dụng lao động cố trốn đóng.

Hiện nay, cơ quan bảo hiểm xã hội có mặt ở mọi quận huyện, tỉnh thành để hỗ trợ người lao động, phát trợ cấp và xử lý các thắc mắc. Bạn có thể tra cứu cơ quan bảo hiểm xã hội gần nhất trên website  https://baohiemxahoi.gov.vn/ 

Người lao động có thể tra cứu thông tin trên Cổng thông tin Bảo hiểm xã hội Việt nam thông qua mã số BHXH hoặc quản lý trên App VSSID. 

Tổng đài bảo hiểm xã hội với hotline hỗ trợ: 1900 9068 sẽ là nơi hỗ trợ giải đáp các thắc mắc cho người lao động khi tham gia BHXH về việc đóng và hưởng chế độ hỗ trợ. Để được hỗ trợ nhanh nhất, người tham gia có thể tra cứu số tổng đài của Trung tâm BHXH tỉnh thành phố đó cùng địa chỉ trung tâm.

Bảo hiểm xã hội là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, đóng vai trò thúc đẩy sự phát triển của đất nước, đảm bảo cuộc sống cho người dân. Việc tham gia bảo hiểm xã hội sẽ giúp người lao động giảm thiểu các rủi ro khi tai nạn, ốm đau, bệnh tật hay thất nghiệp… Đồng thời thể hiện trách nhiệm của người dân với đất nước.

Trên đây là những thông tin về bảo hiểm xã hội, hy vọng sẽ hữu ích, giúp bạn đọc hiểu rõ bản chất để tham gia chế độ BHXH bảo vệ cuộc sống của bản thân và gia đình.