Trái phiếu là gì? Tìm hiểu khái niệm, đặc điểm và phân loại trái phiếu

So với cổ phiếu, trái phiếu là kênh đầu tư ổn định và an toàn hơn. Muốn đầu tư trái phiếu hiệu quả, nhà đầu tư cần hiểu rõ khái niệm, đặc điểm và phân loại trái phiếu. Vậy trái phiếu là gì? Có nên đầu tư trái phiếu không? Cùng Chứng khoán Vina tìm hiểu chi tiết về loại chứng khoán này trong bài viết dưới đây.

Trái phiếu và các khái niệm liên quan

Trái phiếu là gì?

Khi  tìm hiểu về trái phiếu, nhiều người thường thắc mắc trái phiếu tiếng anh là gì? Cụ thể, trong tiếng anh, trái phiếu là Bonds. 

Đây là loại chứng khoán xác nhận nghĩa vụ nợ của người phát hành đối với người sở hữu trái phiếu (trái chủ) trong thời gian xác định với khoản lợi tức quy định. Khoản nợ chính là số tiền người sở hữu bỏ ra để mua trái phiếu. Khi đáo hạn, người phát hành phải trả lợi tức trái phiếu cho người sở hữu.

Nói cách khác, trái phiếu là chứng khoán nợ. Vì vậy, trái chủ không phải gánh vác bất kỳ trách nhiệm nào đối với kết quả sử dụng vốn vay của người vay. Người phát hành phải hoàn trả cả gốc và lãi khi đến hạn theo đúng thỏa thuận ban đầu.

Trái phiếu có phải là chứng khoán không?

Từ khái niệm có thể thấy, trái phiếu là 1 loại chứng khoán, được phát hành nhằm mục đích huy động vốn từ thị trường sơ cấp hoặc thứ cấp. Khi đơn vị phát hành bị phá sản hay giải thế, nhà phát hành phải tiến hành thanh toán cho các nhà đầu tư đang nắm giữ trái phiếu của doanh nghiệp trước, sau đó mới chia cho các cổ đông sở hữu cổ phiếu.

Phát hành trái phiếu là gì?

Phát hành trái phiếu là việc cung ứng trái phiếu có tác dụng xác nhận nghĩa vụ nợ của mình đối với người sở hữu trái phiếu và quyền nhận khoản lợi tức xác định của người sở hữu. Nhà phát hành có thể là doanh nghiệp, Chính phủ, ngân hàng hay các tổ chức tài chính.

Thời kỳ đầu, việc phát hành trái phiếu thể hiện trên giấy. Người phát hành ghi thông tin người sở hữu, mệnh giá, lợi tức… và một số thông tin liên quan trực tiếp lên trên tờ trái phiếu. Ngày nay, ngoài ghi nhận trên giấy còn được ghi chép bằng nghiệp vụ kế toán.

Người mua trái phiếu là gì?

Người mua trái phiếu hay trái chủ là chủ nợ của người phát hành trái phiếu, có thể là cá nhân hoặc tổ chức. Trái chủ được hưởng lợi tức từ khoản nợ khi đến hạn và không phải chia sẻ rủi ro với nhà phát hành khi gặp khó khăn.

Phân loại trái phiếu

Có nhiều loại trái phiếu, được phân loại dựa trên các tiêu chí khác nhau, cụ thể như sau:

Theo người phát hành

• Trái phiếu Chính phủ hay Công trái: Là trái phiếu do Chính phủ phát hành nhằm huy động nguồn tiền nhàn rỗi của người dân và các tổ chức trong xã hội. Chính Phủ là nhà phát hành uy tín nhất trên thị trường. Hiện nay, trái phiếu Chính phủ đang được đánh giá là loại chứng khoán an toàn và ít rủi ro nhất.
• Trái phiếu doanh nghiệp: Là trái phiếu do các doanh nghiệp phát hành nhằm huy động vốn cho hoạt động sản xuất kinh doanh. Trái phiếu doanh nghiệp có nhiều loại với kỳ hạn và lãi suất đa dạng.
• Trái phiếu ngân hàng và các tổ chức tài chính: Là trái phiếu do ngân hàng hoặc các tổ chức tài chính phát hành để huy động vốn.

Theo lợi tức

• Trái phiếu có lãi suất cố định: Là trái phiếu mà lợi tức được tính cố định theo tỷ lệ phần trăm trên mệnh giá.
• Trái phiếu có lãi suất biến đổi: Là trái phiếu mà lợi tức được trả theo từng thời kỳ có lãi suất khác nhau, lãi suất biến đổi theo mức lãi suất tham chiếu.
• Trái phiếu có lãi suất bằng không: Là trái phiếu không trả lãi, trái chủ mua vào với mức giá thấp hơn mệnh giá và được nhận lại số tiền đúng bằng mệnh giá khi đáo hạn.

Theo hình thức

• Trái phiếu vô danh: Là trái phiếu mà tên và thông tin trái chủ không được ghi trên trái phiếu và trên sổ sách của nhà phát hành.
• Trái phiếu ghi danh: Là trái phiếu mà tên và thông tin trái chủ được ghi trên trái phiếu và trong số sách nhà phát hành.

Theo mức độ đảm bảo thanh toán

• Trái phiếu bảo đảm: Là loại trái phiếu mà nhà phát hành dùng tài sản đảm bảo cho việc phát hành. Khi nhà phát hành không còn khả năng trả lợi tức, trái chủ có quyền bán tài sản này để thu hồi lợi tức. Trái phiếu đảm bảo gồm một số loại sau:
• Trái phiếu cầm cố tài sản: Nhà phát hành phải cầm cố một loại tài sản để đảm bảo cho việc phát hành trái phiếu. Tài sản đó thường là bất động sản, có giá trị lớn hơn tổng mệnh giá những trái phiếu đã phát hành.
• Trái phiếu ký quỹ: Nhà phát hành thực hiện ký quỹ số chứng khoán dễ chuyển nhượng mà mình sở hữu để đảm bảo cho việc phát hành trái phiếu.

Trái phiếu không đảm bảo: Là loại trái phiếu phát hành không đảm bảo bằng tài sản mà đảm bảo bằng uy tín của nhà phát hành.

Theo tính chất

• Trái phiếu có thể chuyển đổi: Là trái phiếu của công ty cổ phần, người mua có quyền chuyển đổi thành cổ phần theo thỏa thuận về thời gian, tỷ lệ chuyển đổi ngay từ khi mua trái phiếu.
• Trái phiếu có quyền mua cổ phiếu: Cũng là trái phiếu của công ty cổ phần, người mua có quyền mua một số lượng cổ phần nhất định của công ty.
• Trái phiếu có thể mua lại: Là trái phiếu cho phép nhà phát hành mua lại toàn bộ hoặc một phần trước khi đến hạn thanh toán.

Đặc điểm của trái phiếu

Trái phiếu cũng là một loại chứng khoán, để phân biệt trái phiếu với các loại chứng khoán khác có thể dựa vào một số đặc điểm dưới đây:

Giá trái phiếu

Trái phiếu có nhiều loại giá khác nhau. Mệnh giá trái phiếu hay giá trị danh nghĩa của trái phiếu được ghi trên trái phiếu, được coi là vốn gốc. Đây là căn cứ xác định số tiền nhà phát hành phải trả cho trái chủ khi trái phiếu đến hạn.

Tại Việt Nam, mệnh giá trái phiếu phát hành trong nước được quy định là 100.000đ và bội số của 100.000đ. Nếu phát hành tại thị trường nước ngoài, mệnh giá sẽ được xác định theo quy định của quốc gia đó.

Giá phát hành là giá bán của trái phiếu, được xác định theo tỷ lệ % của mệnh giá. Mức giá này có thể nhỏ hơn mệnh giá, bằng mệnh giá hoặc lớn hơn mệnh giá.

Thời hạn của trái phiếu là gì?

Thời hạn trái phiếu là khoảng thời gian tính từ ngày phát hành cho đến ngày đáo hạn, tức là ngày nhà phát hành phải hoàn trả cả gốc và lãi cho trái chủ. 

• Trái phiếu có thời hạn từ 1 – 5 năm gọi là trái phiếu ngắn hạn. 
• Trái phiếu có thời hạn từ 5 – 12 năm là trái phiếu trung hạn. 
• Trái phiếu có thời hạn từ 12 – 30 năm là trái phiếu dài hạn.

Tuy nhiên, một số nhà phát hành không trả gốc và lãi trong 1 lần mà chia thành nhiều đợt trả lãi khác nhau gọi là kỳ trả lãi. Kỳ trả lãi là thời gian nhà phát hành trả lãi cho trái chủ theo đúng thỏa thuận về lãi suất khi mua trái phiếu. Kỳ trả lãi có thể theo chu kỳ 1 năm hoặc 2 năm.

Lợi tức trái phiếu là gì?

Lợi tức của trái phiếu là tiền lãi, là phần lợi nhuận người sở hữu nhận được khi đầu tư trái phiếu. Vì trái phiếu là chứng khoán nợ nên trái chủ sẽ được hoàn trả lợi tức trước khi chia cho cổ đông, không phụ thuộc vào kết quả hoạt động kinh doanh của nhà phát hành.

Thị trường trái phiếu

Trong đầu tư trái phiếu, có 4 loại thị trường cần phải lưu ý:

• Thị trường Trái phiếu Chính phủ: Đây là thị trường trái phiếu then chốt, kênh huy động vốn cho Ngân hàng Nhà nước. Tại thị trường này chủ yếu là trái phiếu trung và dài hạn, độ an toàn cao.
• Thị trường Trái phiếu Chính phủ bảo lãnh: Đây là kênh huy động vốn cho các tổ chức, doanh nghiệp được Bảo lãnh Chính phủ như Ngân hàng Chính sách, Doanh nghiệp nhà nước, tổ chức tín dụng quy định trong Luật quản lý nợ công. Trái phiếu sẽ do Ngân hàng Chính sách xã hội hoặc Ngân hàng Phát triển Việt Nam phát hành.
• Thị trường trái phiếu chính quyền địa phương: Đây là kênh huy động vốn vào ngân sách của các cấp chính quyền địa phương để chi cho các chương trình, dự án thuộc nhiệm vụ chi trong ngân sách.
• Thị trường trái phiếu doanh nghiệp: Đây là kênh huy động vốn của các doanh nghiệp cho hoạt động kinh doanh. Thị trường này có trái phiếu đa dạng về thời hạn, mệnh giá, lãi suất và thường có lãi suất cao hơn so với mặt bằng chung, đồng thời rủi ro cũng cao hơn.

Phân biệt cổ phiếu và trái phiếu

Trái phiếu và cổ phiếu đều là chứng khoán, có điểm giống và có điểm khác nhau. Nhà đầu tư cần phân biệt rõ ràng 2 sản phẩm này để có lựa chọn đầu tư phù hợp nhất. 

Có nên đầu tư trái phiếu không?

Để trả lời cho câu hỏi “Có nên đầu tư trái phiếu không”, nhà đầu tư cần hiểu rõ những lợi ích và hạn chế khi đầu tư sản phẩm này

Lợi ích

• Mang lại một khoản thu nhập ổn định: Trái phiếu có kỳ hạn cố định và lãi suất xác định. Đến hạn thanh toán, nhà đầu tư sẽ nhận được một khoản thu nhập ổn định, không cần lo lắng bị cắt giảm, sụt giảm theo tình hình hoạt động của công ty hay diễn biến thị trường.
• Một số loại trái phiếu như Trái phiếu Chính phủ và Trái phiếu chính quyền địa phương được miễn thuế thu nhập cá nhân. Nhà đầu tư được nhận toàn bộ phần tiên cả gốc và lãi, không phải nộp loại thuế này.
• Mang đến cơ hội kiếm lời khi thị trường suy thoái: Trong bối cảnh thị trường suy thoái, lãi suất thị trường giảm, lãi suất trái phiếu lại tăng mạnh. Đây là cơ hội mang lại lợi nhuận cao cho nhà đầu tư.
• Rủi ro mất vốn, rủi ro đầu tư thấp: Khi đáo hạn, trái chủ được nhận lại cả phần vốn và lợi tức đầu tư, không bị mất vốn. Trường hợp doanh nghiệp giải thể, phá sản, trái chủ cũng được ưu tiên nhận thanh toán trước các cổ đông.
• Chuyển đổi linh hoạt: Trái chủ có thể chuyển nhượng, cầm cố, thế chấp trái phiếu. Một số loại trái phiếu có thể bán lại cho nhà phát hành, một số khác có quyền chuyển đổi thành cổ phiếu.

Hạn chế

Bên cạnh những lợi ích, trái phiếu cũng có một số rủi ro mà nhà đầu tư cần lưu ý:

• Lợi tức trái phiếu không phụ thuộc vào kết quả hoạt động kinh doanh. Điều này có lợi trong trường hợp công ty hoạt động kém, không có lãi, thua lỗ, thậm chí giải thể, phá sản. Tuy nhiên, khi công ty hoạt động tốt, lợi tức này vẫn giữ nguyên, không tăng thêm.
• Với cổ phiếu, lợi tức có thể được tái đầu tư, cổ đông có quyền mua thêm cổ phiếu với giá rẻ hơn, thậm chí miễn phí. Nhà đầu tư muốn mua thêm trái phiếu phải bỏ thêm tiền, không được giảm giá, thậm chí giá có thể cao hơn lần phát hành trước.
• Trong điều kiện lãi suất thị trường giảm, đầu tư trái phiếu là có lợi. Ngược lại, khi lãi suất thị trường tăng lên, giá trái phiếu bị sụt giảm nghiêm trọng, có thể ảnh hưởng tới thu nhập của nhà đầu tư.
• Với trái phiếu không đảm bảo, mặc dù trái chủ được ưu tiên nhận thanh toán khi doanh nghiệp phát hành giải thể hay phá sản, nhưng số tiền nhận được không đảm bảo thu hồi số vốn ban đầu. Do đó, nhà đầu tư nên mua trái phiếu có tài sản đảm bảo sẽ hạn chế được rủi ro này.

Đầu tư trái phiếu như thế nào?

Bước đầu tiên khi đầu tư trái phiếu, bạn phải lập một tài khoản chứng khoán. Bạn có thể lập tài khoản tại bất kỳ Công ty Chứng khoán nào theo 2 cách: Trực tuyến trên website hoặc trên ứng dụng điện thoại và đến trực tiếp tại quầy giao dịch.

Sau khi có tài khoản, bạn nộp tiền vào tài khoản chứng khoán này. Sau đó đăng nhập tài khoản, tìm đến danh mục Trái phiếu, chọn các loại trái phiếu phù hợp và mua nó. Bạn cũng có thể mua trái phiếu đơn giản và nhanh chóng chỉ với vốn ban đầu 50.000đ với Finhay. Ngoài ra, nhà đầu tư cũng có thể tham gia mua tại các quỹ đầu tư hiện có trên thị trường. 

Trên đây là những thông tin cơ bản về khái niệm trái phiếu và giải thích các khái niệm liên quan. Trái phiếu gồm nhiều loại, mỗi loại có ưu điểm và hạn chế khác nhau. Chứng khoán VINA hy vọng những thông tin này có thể giúp nhà đầu tư hiểu hơn về sản phẩm chứng khoán này, từ lựa chọn được loại trái phiếu phù hợp, sinh lời hiệu quả.