Tâm lý học trong đầu tư chứng khoán là yếu tố chính tác động đến tính ổn định của thị trường. Đối với các nhà kinh tế học, việc phân tích các yếu tố vĩ mô ảnh hưởng đến thị trường kinh tế cũng gặp không ít khó khăn khi đối diện với tâm lý của các nhà đầu tư khi giao dịch. Vậy thì tâm lý trong đầu tư sẽ chi phối đến sự biến đổi của thị trường như thế nào? Và làm thế nào để quản trị tâm lý của nhà đầu tư khi giao dịch? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây nhé!

Tâm lý học trong đầu tư chứng khoán là gì?

Tâm lý học trong đầu tư chứng khoán đề cập đến trạng thái tâm lý, hành vi của nhà đầu tư trong quá trình giao dịch chứng khoán. Nó có vai trò quan trọng tương đương với các kỹ năng, kiến thức khác của nhà đầu tư nhằm quyết định sự thành công hay thất bại của một cuộc giao dịch. Tâm lý trong đầu tư chứng khoán đại diện cho tâm lý, hành vi của một nhóm người và trạng thái tâm lý này sẽ ảnh hưởng đến xu hướng giao dịch của họ. 

Tầm quan trọng khi hiểu được tâm lý trong đầu tư

Tâm lý khi đầu tư sẽ tác động đáng kể đến trạng thái của thị trường. Hiểu được tâm lý hành vi trong đầu tư sẽ hiểu được nguyên do đưa ra các quyết định khi đầu tư cũng như là những vấn đề tiền bạc khác của các cá nhân. 

Bên cạnh đó, tâm lý hành vi trong đầu tư thuộc lĩnh vực Tâm lý tài chính, là một lĩnh vực nhỏ trong lĩnh vực Hành vi kinh tế. Tâm lý tài chính là lĩnh vực sẽ phân tích những ảnh hưởng vĩ mô, tâm lý xã hội chi phối đến hành vi tài chính của các nhà đầu tư. Hơn nữa các yếu tố về vĩ mô, tâm lý xã hội có thể là lời giải thích cho các trạng thái bất thường của thị trường, đặc biệt là trên thị trường chứng khoán như giá cổ phiếu tăng hoặc giảm nghiêm trọng. 

Hiểu được tâm lý trong đầu tư sẽ giúp các nhà đầu tư quản trị được tâm lý trong quá trình giao dịch, nắm bắt tâm lý thị trường, từ đó đưa ra chiến lược đầu tư hợp lý để mang lại lợi nhuận phù hợp với khẩu vị rủi ro của mình. 

Top bẫy tâm lý trong đầu tư chứng khoán mà nhà đầu tư nên tránh

Sau khi đã hiểu được tầm quan trọng của tâm lý học trong đầu tư chứng khoán và những tác động của nó đến với kết quả giao dịch của nhà đầu tư. Vậy thì đâu là những bẫy tâm lý mà nhà đầu tư cần phải nhận biết để tránh ảnh hưởng xấu khi đầu tư chứng khoán?

Tâm lý mỏ neo (Anchoring Trap)

Bẫy tâm lý mỏ neo là trạng thái mà con người sẽ có xu hướng tin tưởng quá mức vào những suy nghĩ ban đầu của họ.

Hãy tưởng tượng là trong một trận đấu quyền anh, chúng ta sẽ có xu hướng tin tưởng rằng người võ sĩ nào tung ra nhiều cú đấm nhất trong trận chiến sẽ có khả năng chiến thắng nhiều hơn và ta sẽ quyết định đặt cược số tiền của mình vào người võ sĩ này.

Tuy nhiên thì trên thực tế, đối thủ của võ sĩ đó lại là người chiến thắng khi anh này đã tung ra những đòn quyết định vào trận chiến cuối cùng. Vì vậy rõ ràng là những suy nghĩ ban đầu của chúng ta sẽ hoàn toàn vô nghĩa khi đối diện với những thực tế như vậy. 

Quay trở lại với vấn đề đầu tư, khi bạn nghĩ rằng một công ty nào đó là một công ty tốt, làm ăn đang rất thành công dựa vào những nguồn thông tin mà bạn có được. Từ đó, bạn sẽ có xu hướng đầu tư vào cổ phiếu của công ty này và mong đợi sẽ thu được nhiều lợi tức trong tương lai. Tuy nhiên nhận định đối với hoạt động của một doanh nghiệp có thể chỉ đúng ở thời điểm hiện tại, nhưng nó có thể không đúng vào một thời điểm nào đó trong tương lai.

Vậy thì làm sao để tránh được bẫy tâm lý này? Đó là nhà đầu tư phải luôn luôn suy nghĩ bất kỳ doanh nghiệp nào đều sẽ có nguy cơ bị sụp đổ, vì thế yêu cầu họ phải luôn mở rộng tư duy, cập nhật những xu hướng mới của thị trường cũng như tình hình hoạt động của doanh nghiệp đang đầu tư và các doanh nghiệp cùng ngành khác. 

Tâm lý chi phí chìm (Sunk cost trap)

Một trạng thái tâm lý kế tiếp đó là trạng thái tâm lý chi phí chìm. Tức là trạng thái nhà đầu tư liên tục rót tiền, đưa ra những quyết định vô lý cho khoản đầu tư của mình mặc dù biết hạng mục đầu tư này không đáng để đầu tư. Tuy nhiên vì có suy nghĩ rằng, mình đã lỡ bỏ tiền vào đây rồi nên không nỡ bỏ đi hạng mục này, kết quả là tiền của họ đã bị bốc hơi mà không đem lại chút lợi nhuận nào cho nhà đầu tư. 

Trạng thái tâm lý này cũng giải thích cho lý do tại sao nhiều người vẫn cố xem hết một bộ phim dù biết bộ phim đó rất tệ, hoặc vẫn cố tận hưởng một bữa ăn mặc cho vị của món ăn đó dở tệ hay thậm chí khi đầu tư, họ là vẫn cố chấp giữ hạng mục đầu tư đó dù biết nó không đáng. 

Có thể nói bẫy tâm lý chi phí chìm là một cái bẫy khá nguy hiểm khi nhà đầu tư cứ liên tục dẫm một cách mù quáng vào vết xe đổ của mình. Thực tế thì khó để chấp nhận rằng bạn đã thua lỗ hay là các quyết định của bạn đưa ra là sai lầm dẫn đến sự thất bại trong đầu tư hiện nay. Tuy nhiên, khi các danh mục đầu tư của bạn có dấu hiệu bất ổn, nhà đầu tư nên loại bỏ các danh mục ấy càng sớm càng tốt và đặt tiền của mình vào các danh mục có tiềm năng tốt hơn. 

Tâm lý thiên kiến xác nhận (Confirmation bias)

Thiên kiến xác nhận là trạng thái nhà đầu tư tin tưởng vào nhận định của bản thân và cố gắng đi tìm thông tin chứng minh cho điều đó.

Ví dụ, bạn nắm giữ cổ phiếu A và hiện đã lỗ 15%. Tuy nhiên, bạn luôn tin rằng công ty A là một doanh nghiệp tốt và giá cổ phiếu chắc chắn sẽ tăng trở lại. Sau đó, bạn cố gắng tìm kiếm những thông tin, kết quả kinh doanh lạc quan của công ty A để chứng minh cho niềm tin này. Tuy nhiên, giá cổ phiếu luôn vận động trước thông tin. Những dữ liệu được công bố chỉ đại diện cho quá khứ chứ không mang tính kỳ vọng.

Vì thế một lời khuyên để nhà đầu tư có thể tránh khỏi bẫy tâm lý này đó là đầu tiên, hãy nhận thức được những điều mình nghi ngờ là có xác suất sẽ xảy ra. Nghĩa là khi bạn nghi ngờ rằng cổ phiếu của công ty A đang giảm 15%, điều đó có thể tiềm ẩn rủi ro về sự mất mát tiền bạc của bạn.

Vì thế bạn cần phải tìm kiếm thêm các nguồn thông tin liên quan đến tiềm năng phát triển của công ty A, tình hình kinh tế vĩ mô đối với ngành mà công ty A đang hoạt động để xem công ty A có còn động lực tăng trưởng hay không. 

Tiếp theo đó, bạn có thể sử dụng những nguồn thông tin đã có được để phân tích những ưu điểm, nhược điểm của khoản đầu tư mà bạn đang nắm giữ, sau đó mới đưa ra quyết định có tiếp tục rót tiền vào danh mục đấy không. 

Tâm lý sợ bị bỏ lại (FOMO)

Trạng thái tâm lý FOMO viết tắt từ cụm Fear of Missing Out, đây là trạng thái tâm lý nhà đầu tư nương theo suy nghĩ của đám đông, sợ bị bỏ lỡ cơ hội đầu tư tốt nên đã quyết định mua hoặc bán cổ phiếu của doanh nghiệp đó mà không có sự phân tích và nghiên cứu kỹ lưỡng. Kết quả từ quyết định, đó là sự thua lỗ và thất bại, một kết quả khá dễ hiểu khi nhà đầu tư bị cảm xúc chi phối và khó bình tĩnh để xử lý cũng như đối mặt với biến đổi đột ngột của thị trường. 

Đây là một trạng thái tâm lý học trong chứng khoán vô cùng phổ biến. Vậy thì làm thế nào để thoát khỏi bẫy FOMO? 

Đầu tiên nhà đầu tư cần phải liên tục tích lũy kiến thức về chứng khoán cũng như cập nhật tin tức về thị trường. Ông bà ta thường nói: Biết người, biết ta trăm trận, trăm thắng. Việc hiểu rõ những kiến thức về thị trường thông qua các phân tích kỹ thuật, phân tích vĩ mô, cập nhật xu hướng thời cuộc sẽ có lợi cho nhà đầu tư trong việc vạch ra chiến lược đầu tư phù hợp. 

Thứ hai, nhà đầu tư phải luôn giữ một cái đầu tỉnh táo và tinh thần kiên định. Trong thời đại mạng xã hội phát triển, nguồn thông tin chúng ta nhận được là rất nhiều. Vì vậy yêu cầu nhà đầu tư cần biết chọn lọc nguồn tin có uy tín, kết hợp với những kiến thức mình đã biết về thị trường chứng khoán để giữ trạng thái tâm lý bình tĩnh trước những sự tác động khách quan.

Bên cạnh đó nhà đầu tư cũng nên kiên định đối với các quyết định trong danh mục đầu tư của mình. Thay đổi danh mục là điều chắc chắn sẽ xảy ra, tuy nhiên hãy thay đổi một cách có chủ đích, thay vì mù quáng nghe theo sự điều hướng của truyền thông, dẫn đến sự thất bại khi đầu tư của mình. 

Làm sao để tránh bẫy tâm lý học trong đầu tư chứng khoán?

Thị trường chứng khoán là một thị trường khốc liệt, khi chúng ta sẽ không thể nào biết được khi nào thị trường lên, khi nào thị trường xuống. Thế nên sẽ rất quan trọng cho các nhà đầu tư khi họ biết quản trị cảm xúc tâm lý của mình, giữ một cái đầu lạnh nhằm phân tích những biến động đang xảy ra trên thị trường và đưa ra các quyết định hợp lý. Vậy đâu là những tips để nhà đầu tư tránh bẫy tâm lý học trong đầu tư chứng khoán? Hãy tham khảo một vài tips dưới đây nhé

Tìm hiểu kỹ về các kiến thức liên quan trước khi quyết định đầu tư

Trước khi vào thương trường ác liệt, chúng ta phải có vũ khí thì mới giành được chiến thắng. Hiển nhiên là khi bước vào một thị trường sôi động liên tục biến đổi như chứng khoán, nhà đầu tư cũng cần phải trang bị cho mình những kiến thức nhất định.

Cập nhật tin tức thị trường, các yếu tố vĩ mô chi phối đến hoạt động các ngành; học thêm những cách xác định một doanh nghiệp tốt thông qua các chỉ số, kiến thức liên quan đến phân tích vĩ mô, phân tích kỹ thuật,…. Việc chúng ta có kiến thức về chứng khoán sẽ giúp các bạn tự tin hơn trong quá trình đầu tư cũng như là tránh đi bẫy tâm lý FOMO

Hiểu rõ về khẩu vị rủi ro của bản thân 

Xác định mục đích đầu tư và phong cách đầu tư của bản thân, bạn là người có xu hướng đầu tư lâu dài, hay đầu tư lướt sóng. Dù là với cách đầu tư nào đi chăng nữa thì chúng ta cũng nên hiểu rõ về khẩu vị rủi ro của bản thân, tức hiểu được mức độ thua lỗ mà mình có thể chấp nhận được. Việc hiểu được điều này sẽ giúp bạn hạn chế thất vọng khi bạn đặt niềm tin vào các cổ phiếu, giúp ổn định tâm lý khi đầu tư. 

Kiên định đối với danh mục đầu tư của mình

Khi tiến hành thiết lập danh mục, nhà đầu tư cũng cần phải đặt ra cho mình những nguyên tắc nhất định. Những nguyên tắc này sẽ giúp bạn tránh đi hiệu ứng đám đông, cũng như là nắm bắt cơ hội tốt trước sự biến động của thị trường. Tuyệt đối không để cảm xúc chi phối mà hãy tuân theo những nguyên tắc đã được đề ra trước đó như mục tiêu và phân bổ danh mục đầu tư. 

Trở nên linh hoạt trước sự biến đổi của thị trường

Mặc dù như đã nói ở phía trên chúng ta cần kiên định trước những lời nói ra vào của đám đông, tuy nhiên tâm lý FOMO không phải lúc nào cũng xấu. Việc linh hoạt trước biến đổi của thị trường, tiếp nhận những nguồn thông tin có uy tín, đáng tin cậy từ đám đông sẽ giúp nhà đầu tư tránh khỏi bẫy tâm lý chi phí chìm hay tâm lý mỏ neo, từ đó thay đổi các danh mục đầu tư sao cho phù hợp và mang lại nhiều lợi nhuận lớn hơn. 

Nhìn chung lại, đối với một thị trường đầy biến động như thị trường chứng khoán, thì việc giữ cho mình một cái đầu lạnh là yếu tố cần thiết hay thậm chí là quyết định đến sự thành công hay thất bại trong khi đầu tư. Hiểu rõ về tâm lý học trong đầu tư chứng khoán sẽ giúp nhà đầu tư hạn chế đi những kết quả không đáng có, thậm chí là nắm bắt cơ hội để đem về nhiều lợi nhuận cho mình.

Disclaimers: Nội dung chỉ mang tính chất tham khảo và cung cấp thông tin, không phải là lời khuyên đầu tư. Nội dung chia sẻ có thể đã cũ do yếu tố thời gian. Vui lòng chủ động tìm hiểu thêm thông tin.

VNSC by Finhay – Tích lũy và đầu tư từ đây

Finhay, chủ quản của Chứng khoán Vina (VNSC): Giấy phép số 50/UBCK-GPHĐKD do Ủy ban Chứng Khoán Nhà Nước cấp ngày 29 tháng 12 năm 2006

• Website: https://vnsc.vn
• Hỗ trợ trực tiếp: m.me/finhayvn
• Group Cộng đồng Finhay: https://www.facebook.com/groups/finhay/