Thao túng thị trường chứng khoán là gì? Các dấu hiệu và cách thoát khỏi “bẫy” thao túng

Giai đoạn 2021 – 2022 vừa qua thị trường chứng khoán Việt Nam có sự biến động mạnh. Nhiều cá nhân đã bị bắt vì hành vi thao túng thị trường. Điều đó làm cho rất nhiều nhà đầu tư vẫn chưa thể “vào bờ” và bị thiệt hại nặng nề. Trong bài viết này, cùng tìm hiểu về thao túng thị trường chứng khoán là gì hay thao túng thị trường là gì? Hậu quả cũng như quy định của pháp luật về hành vi này thế nào?

Thao túng thị trường chứng khoán là gì?

Thao túng thị trường chứng khoán được hiểu là những hành vi tác động làm thay đổi giá chứng khoán, ảnh hưởng đến thị trường nhằm mục đích thu lợi cho một người hoặc một nhóm người. Có thể hiểu, đây là việc một cá nhân/tổ chức thực hiện hành vi gian lận trong đầu tư để gây ra sự tăng/giảm giá cổ phiếu, tạo ra sự cung/cầu chứng khoán giả. Từ đó thu lợi bất chính.

Một số hành vi thao túng thị trường chứng khoán có thể kể tới như: Lan truyền thông tin sai lệch, liên tục đặt lệnh mua/bán một mã ở cùng một thời điểm, tạo nhiều tài khoản đầu tư khác nhau, che giấu tỷ lệ sở hữu chứng khoán,…

Tại Việt Nam hiện nay Chính phủ đã ban hành rất nhiều luật định về những hành vi nhằm mục đích thao túng thị trường chứng khoán. Tuy nhiên vẫn có nhiều vụ việc thao túng nổi tiếng xảy ra, tác động trực tiếp đến toàn bộ thị trường.

Theo quy định tại khoản 2 Điều 3 Nghị định 156/2020/NĐ-CP, thao túng thị trường chứng khoán là hành vi bị nghiêm cấm, gồm một/ một số hoặc tất cả các hành vi: 

• Tạo và sử dụng nhiều tài khoản khác nhau để mua, bán mã cổ phiếu liên tục, tạo gia cung/cầu giả, khiến giá cổ phiếu tăng cao. 
• Đặt lệnh mua/bán cùng 1 mã cổ phiếu trong 1 ngày giao dịch hoặc mua/bán nhưng không dẫn tới việc chuyển nhượng thực tế hoặc chỉ luân chuyển giữa các thành viên trong nhóm. Điều này gây ra cung cầu giả tạo, khiến giá chứng khoán tăng cao. 
• Thực hiện việc mua bán vào thời điểm mở cửa hoặc đóng cửa, nhằm mục đích đẩy giá lên cao. 
• Lôi kéo nhiều người cùng mua/bán một mã chứng khoán để gây ra thanh khoản ảo, khiến giá tăng cao. 
• Tung ra các thông tin giả mạo về công ty phát hành để thao túng giá. 

Các dấu hiệu khi xảy ra sự thao túng thị trường

Có 3 dấu hiệu dễ nhận biết thị trường chứng khoán đang bị thao túng:

• Fake News: Tin tức về đầu tư thì giả thật lẫn lộn, bạn phải luôn tỉnh táo để chọn lọc cũng như tìm kiếm cơ hội. Tuy nhiên, nếu tin tức được cung cấp bởi những người có danh tiếng, uy tín, nhà đầu tư lâu năm đã có một cộng đồng theo dõi thì đã số người ta thường tin họ. Và thật buồn vì những vụ thao túng thị trường chứng khoán thường do chính các ông lớn gây ra. Họ đã tung tin giả, sai sự thật và lợi dụng lòng tin của nhà đầu tư khác dành cho mình để thao túng thị trường.
• Spoofing The Tape: Với dấu hiệu này, bạn thấy một “kẻ gian lận” sẽ thực hiện đặt mua một số lượng lớn cổ phiếu nhưng người đó không hề có ý mua, và đây là một cái bẫy giăng sẵn cho những nhà đầu tư khác. Khi thấy một chuyên gia có ý định mua mã chứng khoán đó và lầm tưởng rằng đây là một miếng mồi ngon, hàng loạt nhà đầu tư thực hiện giao dịch mua/ bán theo, nhưng “kẻ gian lận” lại nhanh tay rút đơn hàng trước vài giây giao dịch.
• Bear Raiding: Thị trường có những cá nhân thực hiện hành vi bán khống, lan truyền tin đồn bất lợi về doanh nghiệp nhằm đẩy giá cổ phiếu xuống thấp hơn.

Hậu quả của việc thao túng thị trường

Thao túng thị trường chứng khoán rất có hại cho nền kinh tế nói chung và chính bản thân nhà đầu tư nói riêng. Vậy hậu quả của việc thao túng thị trường chứng khoán là gì? 

• Bởi vì nhận những thông tin giả, sai lệch nên nhà đầu tư sẽ ra quyết định sai lầm. Nhất là với người mới lựa chọn mua theo số đông, đầu tư quá nhiều mà chưa thật sự hiểu về mã cổ phiếu đó thì nguy cơ thua lỗ là rất cao.
• Bởi vì có sự tác động của những “kẻ gian lận” nên giá cổ phiếu giảm kéo theo giá trị của các khoản đầu tư bị ảnh hưởng. Như vậy khi phân tích một mã chứng khoán hay xây dựng một danh mục đầu tư sẽ gặp khó khăn trong việc đưa ra đánh giá, xác định chính xác do dữ liệu lúc này có thể sai. Tệ nhất là nếu một doanh nghiệp không thể tìm được khoản đầu tư tốt thì bỏ lỡ cơ hội phát triển, trì hoãn hoạt động sản xuất kéo theo hệ lụy giảm số lượng việc làm, tăng người thất nghiệp, chậm sự phát triển chung của nền kinh tế.
• Rất nhiều nhà đầu tư dựa vào giá cổ phiếu trên thị trường để đánh giá tình trạng hoạt động của doanh nghiệp. Khi thị trường bị thao túng, giá cổ phiếu không phản ánh đúng tình trạng hiện tại của doanh nghiệp, chưa kể số lượng giao dịch tăng (nhà đầu tư rơi vào bẫy của kẻ gian lận) làm tăng tính thanh khoản cổ phiếu trong ngắn hạn. Khi đó doanh nghiệp khó tập trung vốn, ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh hiện tại.

Xét rộng hơn, thao túng thị trường chứng khoán nếu xuất phát từ hành vi phạm tội nghiêm trọng như gian lận, rửa tiền thì hậu quả không dừng ở chứng khoán mà còn tác động đến hàng loạt lĩnh vực khác như ngân hàng, bất động sản, cả vấn đề chính trị của quốc gia,…

Thao túng thị trường chứng khoán bị phạt như thế nào?

Hiện nay, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều luật định về hành vi thao túng thị trường chứng khoán. Mức phạt sẽ tăng dần tùy vào hậu quả và mục đích phạm tội của người vi phạm. 

Phạt hành chính 

Theo khoản 30 điều 1 Nghị định 128/2021/NĐ-CP:

• Phạt tiền: Phạt 10 lần khoản tiền thu trái pháp luật nhưng không dưới 1.5 tỷ đồng đối với cá nhân thao túng thị trường chứng khoán, không dưới 3 tỷ đồng đối với tổ chức vi phạm.
• Hình thức xử lý bổ sung: Đình chỉ hoạt động kinh doanh dịch vụ chứng khoán trong thời gian từ 1 – 3 tháng đối với công ty chứng khoán, quản lý quỹ đầu tư, chi nhánh công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ nước ngoài tại Việt Nam có hành vi vi phạm. Tước quyền sử dụng chứng chỉ hành nghề chứng khoán từ 18 – 24 tháng với người hành nghề chứng khoán có hành vi vi phạm.

Phạt hình sự 

Trong điều 221 của Bộ Luật Hình Sự: Cá nhân, tổ chức có hành vi thao túng thị trường chứng khoán buộc phải nộp lại khoản thu trái pháp luật có được, đồng thời bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Đối với cá nhân: 

• Mức thu lợi bất chính từ 500 – <1.5 tỷ đồng hoặc gây thiệt hại từ 1 tỷ đồng – <3 tỷ đồng: Phạt từ 500 – 2 tỷ đồng hoặc phạt tù trong thời hạn từ 6 tháng – 3 năm.
• Người phạm tội thuộc các trường hợp: Phạm tội có tổ chức, thu lợi bất chính từ 1.5 tỷ đồng trở lên hoặc gây thiệt hại >3 tỷ đồng/ tái phạm nguy hiểm sẽ bị phạt từ 2 tỷ – 4 tỷ đồng hoặc phạt tù từ 2 năm – 4 năm.
• Người phạm tội có thể bị phạt từ 50 – 250 triệu đồng, cấm đảm nhiệm các chức vụ, cấm hành nghề từ 1 – 5 năm.

Đối với tổ chức phạm tội:

• Phạm các tội trong khoản 1 điều 211 Bộ luật Hình Sự sẽ bị phạt tiền từ 2 tỷ – 5 tỷ đồng.
• Phạm tội trong khoản 2 điều 211 Bộ luật Hình Sự sẽ bị phạt tiền từ 5 tỷ – 10 tỷ đồng.
• Phạm tội trong quy định tại điều 79 của Bộ luật Hình sự sẽ bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn.
• Mức phạt từ 500 triệu – 2 tỷ đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực được quy định, cấm huy động vốn trong thời hạn từ 1- 3 năm.

Các vụ thao túng thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2022

Cho dù đã bước qua năm 2023 thì vẫn còn rất nhiều nhà đầu tư đang ở rất “xa bờ” do chịu ảnh hưởng bởi một vài cá nhân có hành vi thao túng thị trường chứng khoán. Sau đây là 2 sự việc rất nổi tiếng gây xôn xao dư luận năm 2022 mà dư chấn nó gây ra vẫn còn đang hiện hữu:

Thao túng cổ phiếu FLC

Ngày 29/03/2022 Ông Trịnh Văn Quyết – Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Tập đoàn FLC bị khởi tố, bắt tạm giam để điều tra hành vi “thao túng thị trường chứng khoán”. Ông Quyết bị Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 211 Bộ luật Hình sự.

Chi tiết: 

• Ông đã có hành vi mua bán “chui” 74.8 triệu cổ phiếu vào hồi tháng 1, ông thực hiện chỉ đạo người thân trong gia đình cùng một số cá nhân khác mượn chứng minh nhân dân (tổng 26 người) để lập 20 doanh nghiệp, mở 450 tài khoản tại 41 doanh nghiệp chứng khoán để thực hiện hành vi thao túng, mục tiêu là tạo ra cung cầu giả với 6 mã chứng khoán FLC.
• Các cá nhân này liên tục mua/bán cổ phiếu FLC với tần suất cao để tạo cung cầu giả, đẩy giá lên cao. Hậu quả là cổ phiếu FLC tăng giá hơn 64%, liên tục tăng kịch trần với giá cao nhất là 24.000 đồng/cổ phiếu.
• Từ đó, ông Quyết đã bán chui 74.8 triệu cổ phiếu, thu về gần 1.700 tỷ đồng, lợi bất chính thu được hơn 530 tỷ đồng.

Vụ việc thao túng cổ phiếu thuộc hệ sinh thái Louis Holdings

Ngày 20/04/2022, cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã có quyết định khởi tố vụ án “Thao túng thị trường chứng khoán” đối với Công ty cổ phần chứng khoán Trí Việt (TVB), Công ty cổ phần Louis Capital, Công ty cổ phần Louis Holdings, Công ty cổ phần Louis Land và nhiều đơn vị liên quan khác. 

Ngoài ra, ông Đỗ Đức Nam – Tổng giám đốc Công ty cổ phần chứng khoán Trí Việt cùng bà Lê Thị Thùy Liên – nhân viên dịch vụ tài chính TVB bị bắt giữ với cáo buộc thao túng thị trường chứng khoán và thu lợi bất chính hàng trăm tỉ đồng.

Chi tiết: 

• Các đối tượng là lãnh đạo của những doanh nghiệp nói trên nhắm tới cổ phiếu rác của công ty đã niêm yết trên thị trường, tiến hành thâu tóm cổ phần, chi phối để tạo ra một “hệ sinh thái”. Bọn họ đã liên tục mua/bán cổ phiếu thuộc hệ sinh thái này để thổi giá lên cao, ngay khi giá tăng kịch trần thì thực hiện bán tháo để thu lợi nhuận.
• Cụ thể cổ phiếu TGG tăng phi mã 6000% từ 1.200 đồng/ cổ phiếu lên 74.000 đồng/cổ phiếu. Tổng mức thu lợi bất chính đạt 153 tỷ đồng, gây thiệt hại cho hàng ngàn nhà đầu tư.

Nhà đầu tư nên làm gì khi thị trường chứng khoán bị thao túng?

Các hành vi nhằm thao túng cổ phiếu nói trên đã mang đến những ảnh hưởng tiêu cực cho thị trường chứng khoán, làm nhà đầu tư quan ngại về tính bền vững, sự công khai, minh bạch, an toàn của thị trường này. Đồng thời còn trực tiếp gây thiệt hại nặng cho những nhà đầu tư bởi thông tin sai lệch, tác động đến việc xác định giá trị doanh nghiệp, nhiễu loạn các phân tích về khoản đầu tư, …

• Để tránh bị “sập bẫy” do thao túng thị trường chứng khoán, bản thân mỗi nhà đầu tư cần trang bị đầy đủ kiến thức, quy định pháp luật về chứng khoán, hiểu thị trường, nắm rõ dấu hiệu để nhận biết hành vi thao túng, …
• Hãy là một nhà đầu tư thông minh, “có cái đầu lạnh” trước nhưng “bẫy ngọt” được giăng sẵn. Đầu tư chưa bao giờ là việc dễ dàng, càng có nhiều thông tin, kiến thức và hiểu biết thì bạn sẽ làm chủ được bản thân, có được cái nhìn đúng đắn về một vấn đề, sự việc, từ đó tự tin đưa ra quyết định đầu tư hiệu quả nhất.
• Đặc biệt, bạn cần giữ vững kế hoạch đầu tư, không để bị tác động bởi tâm lý FOMO. Hãy xây dựng cho mình một chiến lược cụ thể, đa dạng hóa danh mục đầu tư, bao gồm cả cổ phiếu phòng thủ để đảm bảo an toàn cho mình. Hãy tránh việc chạy theo đám đông, mua khi giá cổ phiếu đang tăng phi mã. 

Trên đây là những thông tin quan trọng giải đáp thắc mắc thao túng thị trường chứng khoán là gì, hậu quả mà nó gây ra cũng như quy định của pháp luật cho hành vi này. Các vụ án thao túng xảy ra ngày càng nhiều với thủ đoạn tinh vi hơn, nhưng nhà đầu tư vẫn có thể tránh “bẫy”, bảo vệ an toàn tài chính của bản thân bằng cách liên tục học hỏi, nghiên cứu từng ngày để nâng cao hiểu biết và kinh nghiệm khi lựa chọn cổ phiếu.