Bán khống là gì? Những điều cần biết khi giao dịch bán khống

Bán khống là một chiến lược phổ biến trên thị trường chứng khoán quốc tế, giúp nhà đầu tư kiếm lợi nhuận ngay cả khi giá cổ phiếu giảm. Tuy nhiên, phương pháp này tiềm ẩn rủi ro cao và chưa được phép triển khai trên thị trường chứng khoán cơ sở tại Việt Nam. Vậy bán khống là gì? Cơ chế hoạt động của bán khống ra sao? Vì sao nó bị cấm ở Việt Nam? Hãy cùng khám phá chi tiết trong bài viết dưới đây.

1. Bán khống là gì?  

Bán khống (short selling) là một chiến lược đầu tư trong đó nhà đầu tư mượn cổ phiếu từ công ty chứng khoán hoặc nhà môi giới rồi bán ra thị trường với kỳ vọng giá sẽ giảm. Nếu điều này xảy ra, nhà đầu tư có thể mua lại cổ phiếu với giá thấp hơn để hoàn trả số cổ phiếu đã vay và thu lợi nhuận từ phần chênh lệch.

Chiến lược này được áp dụng rộng rãi tại nhiều thị trường chứng khoán quốc tế, giúp nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận ngay cả khi giá cổ phiếu đi xuống. Tuy nhiên, bán khống cũng tiềm ẩn rủi ro rất lớn, bởi nếu giá cổ phiếu không giảm mà tăng, nhà đầu tư có thể chịu khoản lỗ không giới hạn do phải mua lại cổ phiếu với giá cao hơn.

2. Ví dụ về bán khống

Để giải thích rõ hơn bán khống là gì, hãy cùng đọc qua ví dụ sau:

Ví dụ 1 – Khi bán khống mang lại lợi nhuận:

Giả sử cổ phiếu ABC đang có giá 100.000 đồng/cổ phiếu. Nhận định rằng giá cổ phiếu này có khả năng giảm trong tương lai, một nhà đầu tư quyết định thực hiện bán khống theo các bước sau:

• Vay 1.000 cổ phiếu từ công ty chứng khoán và bán ngay trên thị trường với giá 100.000 đồng/cổ phiếu, thu về tổng cộng 100 triệu đồng.
• Sau một thời gian, giá cổ phiếu giảm xuống còn 80.000 đồng/cổ phiếu. Nhà đầu tư mua lại 1.000 cổ phiếu với tổng chi phí 80 triệu đồng để hoàn trả số cổ phiếu đã vay trước đó.
• Kết quả là nhà đầu tư thu về mức lợi nhuận 20 triệu đồng (chưa bao gồm các khoản phí liên quan như phí giao dịch và lãi vay).

Ví dụ 2 – Khi bán khống gặp rủi ro:

Trong trường hợp ngược lại, nếu dự đoán sai và giá cổ phiếu ABC không giảm mà lại tăng lên 120.000 đồng/cổ phiếu, nhà đầu tư sẽ rơi vào tình huống thua lỗ:

• Để đóng vị thế bán khống, nhà đầu tư cần mua lại 1.000 cổ phiếu với giá 120.000 đồng/cổ phiếu, đồng nghĩa với tổng chi phí là 120 triệu đồng.
• Vì trước đó nhà đầu tư chỉ thu về 100 triệu đồng từ giao dịch bán khống, khoản lỗ thực tế sẽ là 20 triệu đồng.
• Nếu giá cổ phiếu tiếp tục tăng lên 150.000 đồng/cổ phiếu, mức lỗ sẽ tiếp tục mở rộng, có thể lên đến 50 triệu đồng. Do giá cổ phiếu không có mức trần tuyệt đối, nhà đầu tư bán khống có thể phải chịu khoản lỗ vô hạn nếu không có biện pháp quản lý rủi ro phù hợp.

3. Cơ chế hoạt động của bán khống

Sau khi đã hiểu bán khống là gì và những đặc điểm quan trọng của nó, nhà đầu tư cần nắm rõ cách thức hoạt động của giao dịch này. Không giống với phương pháp đầu tư thông thường, bán khống đòi hỏi sự tham gia của nhiều bên và tuân theo một quy trình nhất định. 

Quy trình bán khống gồm 5 bước chính:

• Vay cổ phiếu từ công ty chứng khoán hoặc quỹ đầu tư.  
• Bán cổ phiếu ra thị trường ở mức giá hiện tại.  
• Chờ giá giảm để mua lại với giá thấp hơn.  
• Mua lại cổ phiếu để hoàn trả khoản vay. 
• Hưởng lợi nhuận từ chênh lệch giá bán và mua lại.  

4. Mục đích và rủi ro từ giao dịch bán khống trên thị trường chứng khoán

4.1. Mục đích của bán khống là gì?

Bán khống có thể được xem là một chiến lược giao dịch mang tính đầu cơ trên thị trường chứng khoán. Mục đích của bán khống cổ phiếu về cơ bản sẽ có 2 mục đích chính như sau:

• Tối ưu lợi nhuận từ biến động thị trường: Mục tiêu chính của bán khống là giúp nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận ngay cả khi thị trường đi xuống. Khi dự đoán giá cổ phiếu sẽ giảm trong tương lai, nhà đầu tư tiến hành vay và bán ra trước. Nếu giá thực sự giảm như kỳ vọng, họ sẽ mua lại với mức thấp hơn để hoàn trả, qua đó hưởng khoản chênh lệch.
• Giảm thiểu rủi ro trong điều kiện thị trường bất lợi: Bán khống cũng là một công cụ giúp bảo vệ nhà đầu tư trước những đợt suy giảm giá trị của cổ phiếu. Khi nhận thấy dấu hiệu tiêu cực từ thị trường, nhà đầu tư có thể bán trước để giảm thiểu tổn thất. Sau khi giá cổ phiếu giảm sâu, họ có thể mua lại với chi phí thấp hơn, qua đó hạn chế thua lỗ và bảo toàn vốn.

4.2. Rủi ro khi thực hiện giao dịch bán khống

Mặc dù mang lại cơ hội sinh lời ngay cả khi thị trường giảm, bán khống tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng. Vậy những rủi ro khi giao dịch bán khống là gì mà nhà đầu tư cần hiểu rõ để đưa ra quyết định an toàn và hiệu quả.

• Rủi ro từ biến động thị trường: Bán khống có thể mang lại lợi nhuận khi giá cổ phiếu giảm, nhưng nếu giá tăng ngoài dự đoán, nhà đầu tư có thể chịu lỗ lớn. Không giống như giao dịch mua thông thường, mức lỗ trong bán khống không có giới hạn vì giá cổ phiếu có thể tăng không ngừng.
• Rủi ro về mặt pháp lý: Tại Việt Nam, bán khống trên thị trường chứng khoán cơ sở chưa được cho phép. Nếu vi phạm quy định này, nhà đầu tư có thể đối mặt với các hình thức xử phạt, bao gồm cấm giao dịch hoặc phạt tiền.
• Rủi ro do tính phức tạp của giao dịch: Để thực hiện bán khống hiệu quả, nhà đầu tư cần có kiến thức chuyên môn, khả năng phân tích và dự báo thị trường chính xác. Nếu đánh giá sai xu hướng, họ có thể gặp tổn thất nghiêm trọng. Ngoài ra, hoạt động bán khống quy mô lớn có thể tác động đến thị trường, gây ảnh hưởng đến các nhà đầu tư khác.

5. Bán khống có hợp pháp tại Việt Nam không?  

Hiện nay, giao dịch bán khống chưa được áp dụng chính thức trên thị trường chứng khoán cơ sở Việt Nam. Mặc dù Thông tư 120/2020/TT-BTC do Bộ Tài chính ban hành ngày 31/12/2020 đã nhắc đến khái niệm “giao dịch bán khống có tài sản bảo đảm”, nhưng vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể về cơ chế thực hiện.

Thông tư này chủ yếu đề cập đến hoạt động vay và cho vay chứng khoán nhằm hỗ trợ thanh toán giao dịch, trong đó có nội dung liên quan đến bán khống. Tuy nhiên, để triển khai thực tế, cần bổ sung các quy định chi tiết về:

• Danh mục chứng khoán đủ điều kiện bán khống.
• Cơ chế kiểm soát rủi ro nhằm hạn chế tác động tiêu cực đến thị trường.
• Hệ thống tầng kỹ thuật hỗ trợ giao dịch và giám sát.
• Các quy định liên quan đến quản lý và giám sát hoạt động bán khống.

Do chưa có hướng dẫn chi tiết từ cơ quan quản lý, hoạt động bán khống trên thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn chưa được phép thực hiện. Nhà đầu tư cần thận trọng, vì giao dịch bán khống không được cấp phép có thể vi phạm quy định pháp luật và chịu các hình thức xử lý theo quy định hiện hành.

Bán khống là gì và vai trò của nó trên thị trường chứng khoán vẫn là một chủ đề được quan tâm. Dù mang lại cơ hội sinh lợi ngay cả khi giá cổ phiếu giảm, nhưng rủi ro đi kèm cũng không hề nhỏ. Tại Việt Nam, do chưa có hành lang pháp lý đầy đủ, giao dịch này vẫn chưa được triển khai chính thức. Tuy nhiên, nếu có các quy định quản lý phù hợp, bán khống có thể trở thành một công cụ giúp thị trường vận hành hiệu quả hơn trong tương lai.