Trái phiếu Chính phủ là gì? Phân loại và đặc điểm của TPCP

Trong các sản phẩm đầu tư, trái phiếu Chính phủ được xem là một lựa chọn đầu tư ổn định và an toàn với mức độ rủi ro thấp. Vậy trái phiếu Chính phủ là gì? TPCP được chia thành những loại thế nào? Ưu nhược điểm ra sao? Cùng tìm hiểu qua bài viết sau đây để tìm lời giải đáp nhé! 

Trái phiếu Chính phủ là gì?

Trái phiếu Chính phủ (TPCP) là trái phiếu vay nợ do Chính phủ phát hành để huy động vốn cho ngân sách Nhà nước hoặc để đầu tư vào các dự án thuộc phạm vi đầu tư của Nhà nước. 

Trái phiếu Chính phủ được coi là một trong những loại tài sản có tính an toàn cao, có khả năng bảo toàn vốn cho người mua gần như là tuyệt đối và mang lại lãi suất ổn định trong suốt thời gian nắm giữ.

Khi mua trái phiếu Chính phủ, người mua sẽ nhận được một mức lãi suất theo điều khoản quy định trong trái phiếu, được trả định kỳ (được gọi là thanh toán lãi suất theo mệnh giá). Đơn vị phát hành trái phiếu sẽ phải thanh toán khoản vay gốc vào ngày đáo hạn. 

Trái phiếu Chính phủ trở thành một nguồn thu nhập cố định cho người mua thông qua khoản lãi suất định kỳ. Thời hạn của các loại TPCP sẽ có sự khác biệt tuỳ từng đợt phát hành, thường kéo dài từ 1 – 30 năm.

Các loại trái phiếu Chính phủ

Trái phiếu Chính phủ được chia thành các loại như: 

• Tín phiếu kho bạc: Đây là loại trái phiếu có thời hạn ngắn, thường đáo hạn trong vòng một năm. Chính phủ phát hành tín phiếu theo ba loại với các kỳ hạn là 91 ngày, 182 ngày và 364 ngày. Các kỳ hạn này được Bộ Tài chính quyết định tùy theo tình hình thị trường và nhu cầu sử dụng vốn, nhưng không vượt quá 1 năm. 
• Trái phiếu kho bạc: Đây là phiếu nợ có kỳ hạn, do Kho bạc Nhà nước phát hành với mục đích huy động vốn để bổ sung ngân sách. Đồng tiền phát hành là đồng tiền Việt Nam (VND) hoặc ngoại tệ được tự do chuyển đổi. Trong đó, kỳ hạn của trái phiếu kho bạc từ 1 năm trở lên. 
• Công trái xây dựng Tổ quốc: Đây là một nguồn thu trong ngân sách Nhà nước, được phát hành để huy động vốn, nhằm mục đích đầu tư xây dựng những công trình trọng điểm, cải thiện cơ sở vật chất, kỹ thuật trong nước. Phiếu công trái phát hành hàng năm và bằng đồng tiền Việt Nam, có kỳ hạn từ một 01 năm trở lên.

Ngoài những loại trên, còn có nhiều loại trái phiếu Chính phủ khác như trái phiếu doanh nghiệp nhà nước, trái phiếu quốc tế và trái phiếu địa phương. Tùy thuộc vào mục đích phát hành, kỳ hạn và đồng tiền sử dụng, các loại trái phiếu này sẽ có những đặc điểm và ưu điểm khác nhau.

Đặc điểm của trái phiếu Chính phủ

Chủ thể phát hành

TPCP Việt Nam chỉ có thể được phát hành bởi Bộ Tài chính và thông qua Kho bạc Nhà nước để ủy quyền phát hành dưới dạng đấu thầu. Việc phát hành được thực hiện theo quy định của pháp luật. 

Theo điều 32 Luật Quản lý nợ công, chủ thể phát hành trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh có thể là các tổ chức tài chính và tín dụng, doanh nghiệp, ngân hàng chính sách thuộc đối tượng được cấp bảo lãnh.

Phương thức phát hành

Đấu thầu

Đối với phương thức đấu thầu phát hành, Chính phủ sẽ bán trái phiếu thông qua tổ chức đấu thầu về lãi suất cho các đối tượng mua trái phiếu. Các đối tượng tham gia đấu thầu bao gồm: 

• Nhà tạo lập thị trường theo quy định
• Các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước được mua công cụ nợ của Chính phủ với khối lượng không hạn chế, ngoại trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. 

Ngoài ra, tổ chức đấu thầu phải thực hiện công khai và bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ giữa các bên tham gia đấu thầu cũng như giữ giữ bí mật thông tin dự thầu của các đối tượng tham gia.

Bảo lãnh phát hành 

Đây là một phương thức phát hành trái phiếu của Chính phủ thông qua một tổ hợp các tổ chức bảo lãnh phát hành, bao gồm:

• Tổ chức bảo lãnh chính và các tổ chức đồng bảo lãnh chính 
• Tổ chức bảo lãnh phát hành hoặc các tổ chức đồng bảo lãnh phát hành. 

Để trở thành tổ chức bảo lãnh chính, các tổ chức tài chính phải được thành lập và hoạt động hợp pháp tại Việt Nam, có chức năng cung cấp dịch vụ bảo lãnh chứng khoán theo quy định của pháp luật. Đồng thời, phải có kinh nghiệm trong lĩnh vực bảo lãnh chứng khoán và phải có phương án bảo lãnh phát hành khả thi để đáp ứng được yêu cầu của chủ thể phát hành.

Phát hành riêng lẻ 

Với phương thức này, từng đối tượng mua sẽ được bán trực tiếp trái phiếu Chính phủ. Quy trình phát hành bao gồm việc Kho bạc Nhà nước xây dựng phương án phát hành trái phiếu Chính phủ theo phương thức riêng lẻ, sau đó báo cáo Bộ Tài chính để được chấp thuận. Phương án phát hành riêng lẻ phải gồm các nội dung cơ bản như đối tượng mua trái phiếu, khối lượng dự kiến phát hành, kỳ hạn trái phiếu, lãi suất dự kiến và thời gian dự kiến phát hành.

Dựa trên phương án phát hành riêng lẻ được chấp thuận, Kho bạc Nhà nước sẽ ban hành quyết định phát hành TPCP, trực tiếp tổ chức phát hành và thanh toán gốc, lãi đối với từng đợt phát hành. Ngoài ra, phương thức phát hành riêng lẻ còn cho phép Chính phủ tùy chỉnh đặc điểm của trái phiếu để phù hợp với nhu cầu và yêu cầu của từng đối tượng mua cụ thể.

Đối tượng được mua trái phiếu

Đối tượng được mua trái phiếu bao gồm tổ chức và cá nhân Việt Nam cũng như tổ chức và cá nhân người nước ngoài. Tuy nhiên, các tổ chức Việt Nam không được sử dụng kinh phí do Ngân sách Nhà nước cấp để mua trái phiếu.

Lãi suất trái phiếu

Lãi suất của trái phiếu Chính phủ thường thấp hơn so với nhiều loại hình đầu tư khác, tuy nhiên đây cũng được đánh giá là loại đầu tư ít rủi ro và an toàn nhất. Lãi suất của trái phiếu Chính phủ có thể được tính bằng hai phương thức chính: 

• Lãi cố định: Tính theo tỷ lệ phần trăm cố định và được trả cùng một số tiền lãi vào mỗi kỳ hạn. 
• Lãi thả nổi: Lãi suất có sự thay đổi phụ thuộc vào thị trường trái phiếu, chia thành hai loại là lãi suất tăng dần (tăng theo một mức độ nhất định) và lãi suất điều chỉnh (lãi suất phụ thuộc vào thị trường). 

Dù lãi suất cố định được coi là an toàn hơn, nhưng lợi nhuận của nó lại thấp hơn so với lãi suất thả nổi. Vì vậy, sự lựa chọn giữa hai loại lãi suất này phụ thuộc vào nhu cầu và sở thích của mỗi nhà đầu tư. Ngoài ra, cần lưu ý rằng lãi suất của trái phiếu Chính phủ được quy định bởi Bộ Tài chính và có thể thay đổi theo thời gian.

Đồng tiền phát hành và thanh toán trái phiếu

Khi Chính phủ phát hành trái phiếu tại thị trường trong nước, trái phiếu này được thanh toán bằng đồng tiền Việt Nam. Tuy nhiên, trong trường hợp phát hành bằng ngoại tệ tự do chuyển đổi, việc phát hành sẽ thực hiện theo đề án được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Ngoài ra, TPCP cũng có thể được phát hành ra thị trường quốc tế theo đề án được cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Mệnh giá trái phiếu

Mệnh giá trái phiếu được quyết định bởi chủ thể phát hành. Trong trường hợp trái phiếu được niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán, mệnh giá phải tuân theo các quy định về niêm yết và giao dịch chứng khoán. 

Ngoài ra, mệnh giá trái phiếu cũng thường được thể hiện trên giấy tờ chứng nhận và có thể được thay đổi thông qua các quyết định của chủ thể phát hành. Mệnh giá trái phiếu Chính phủ Việt Nam hiện nay đang là 100.000 đồng và bội số của 100.000 đồng, có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2021.

Điều kiện phát hành trái phiếu chính phủ

Việc phát hành trái phiếu Chính phủ cần đáp ứng các điều kiện sau đây : 

• Phải có dự án đầu tư được phê duyệt bởi các cấp có thẩm quyền. Dự án này cần đảm bảo thu hồi vốn để hoàn trả nợ gốc và lãi theo đúng thời hạn đã quy định.
• Phải có phương án phát hành trái phiếu, kế hoạch sử dụng vốn đầu tư và hoàn trả nợ (gốc và lãi) kèm theo đơn đề nghị. 
• Cơ quan chịu trách nhiệm quản lý, sử dụng vốn và trả nợ phải được Bộ Tài chính chỉ định rõ và chuẩn y. 

Việc đáp ứng các điều kiện này sẽ giúp đảm bảo tính minh bạch và đúng đắn trong việc phát hành trái phiếu Chính phủ. Ngoài ra, việc giải trình rõ ràng về kế hoạch sử dụng vốn và hoàn trả nợ cũng sẽ tránh được các rủi ro về tài chính và giữ vững được niềm tin của các nhà đầu tư.

Ưu nhược điểm của trái phiếu Chính phủ

Trái phiếu Chính phủ là một khoản đầu tư được đánh giá là an toàn, tuy nhiên vẫn tồn tại một số hạn chế. Do đó, trước khi quyết định, bạn cần nắm rõ được cả ưu điểm lẫn nhược điểm của phương thức đầu tư này để tránh những rủi ro có thể xảy ra.

Ưu điểm

Một trong những ưu điểm của trái phiếu Chính phủ là sự an toàn và bảo mật. Ngoài ra, tiền lãi nhận được từ trái phiếu Chính phủ cũng được miễn thuế thu nhập cá nhân. Đây là sản phẩm tài chính có tính thanh khoản tốt, có thể chuyển nhượng thông qua sàn giao dịch hoặc bán lại cho các tổ chức tài chính, ngân hàng. 

Bên cạnh đó, việc bổ sung TPCP vào danh mục đầu tư của bạn cũng giúp đa dạng hóa nguồn tiền và kênh đầu tư mà không lo rủi ro.

Nhược điểm

Dù có nhiều ưu điểm, tuy nhiên, trái phiếu Chính phủ có lợi tức tương đối thấp so với một số lựa chọn đầu tư khác như cổ phiếu hay bất động sản. Ngoài ra, mua trái phiếu Chính phủ cũng phải tuân theo quy trình được pháp luật quy định. Vì vậy không phải nhà đầu tư nào cũng hiểu và đủ điều kiện để mua loại trái phiếu này.

Tuy nhiên, nếu bạn muốn có một nơi an toàn để tích trữ một số tiền của mình hoặc đang tiến gần đến tuổi nghỉ hưu, trái phiếu Chính phủ có thể là một lựa chọn tốt.

Thực trạng thị trường trái phiếu Chính phủ tại Việt Nam

Hiện nay, thị trường trái phiếu Chính phủ Việt Nam đang có quy mô khá lớn. Năm 2019, quy mô của thị trường trái phiếu Việt Nam đạt 40,14% GDP, đạt gấp gần 5 lần so với năm 2011. Khối lượng vốn kêu gọi qua phát hành trái phiếu đạt 581.089 tỷ đồng, tương ứng với 9,62% GDP và tăng 25,7% so với năm 2018 và gấp 4,6 lần so với năm 2011. 

Đến cuối năm 2020, quy mô thị trường TPCP đã đạt 28,28% GDP và tăng 11% về giá trị tuyệt đối so với năm 2019. Trong năm 2021, Kho bạc Nhà nước đã tổ chức 50 phiêu đấu thầu TPCP, với tổng giá trị 431.000 tỷ đồng, tỷ lệ trúng thầu đạt tới 74%. 

Trên thị trường thứ cấp, các giao dịch với TPCP không ngừng gia tăng cả về quy mô và độ sâu. Giúp thị trường trái phiếu Việt Nam thu hẹp khoảng cách với các nước trong khu vực và trên thế giới. Trong năm 2021, thanh khoản TPCP đạt hơn 10,8 nghìn tỷ đồng, tăng gấp gần 30 lần so với năm 2009. 

Thị trường trái phiếu ở Việt Nam hiện nay gồm các loại như tín phiếu Kho bạc, trái phiếu Chính phủ, trái phiếu chính quyền địa phương và trái phiếu doanh nghiệp (bao gồm cả trái phiếu ngân hàng thương mại), chứng chỉ tiền gửi lẫn các khoản nợ có giá trị khác. Đặc biệt với những trái phiếu Chính phủ có kỳ hạn dài hơn 5 năm chiếm lĩnh vai trò chủ yếu trên thị trường vốn.

Tuy nhiên, thị trường TPCP Việt Nam đang phải đối mặt với những rủi ro nhất định như rủi ro lãi suất, rủi ro tín dụng và rủi ro thanh khoản. Để giảm thiểu các rủi ro này, các cơ quan có thẩm quyền đang có nhiều biện pháp, ban hành các chính sách và cơ chế quản lý thị trường trái phiếu.

Trên đây là các thông tin về trái phiếu Chính phủ. Hy vọng những thông tin được chia sẻ trên đây sẽ giúp bạn hiểu thêm về đặc điểm cũng như thực trạng thị trường TPCP. Từ đó có các quyết định hợp lý để hạn chế rủi ro, đa dạng hóa danh mục đầu tư của mình.