Chứng khoán là gì? Tìm hiểu về thị trường chứng khoán

Trong rất nhiều kênh đầu tư tìm kiếm lợi nhuận trên thị trường, chứng khoán là lựa chọn được nhiều nhà giao dịch yêu thích vì khả năng sinh lời hấp dẫn. Trong bài viết này, hãy cùng tìm hiểu về chứng khoán là gì? Các loại chứng khoán phổ biến cũng như cách giao dịch thông minh, giúp nhà đầu tư tối đa lợi nhuận trên thị trường tài chính. 

Chứng khoán là gì?

Theo quy định của Điều 4 Luật chứng khoán năm 2019 định nghĩa: Chứng khoán là tài sản bao gồm các loại sau đây:

• Cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ;

• Chứng quyền, chứng quyền có bảo đảm, quyền mua cổ phần, chứng chỉ lưu ký;

• Chứng khoán phái sinh;

• Các loại chứng khoán khác do Chính phủ quy định.

Vậy chứng khoán tiếng Anh là gì? Trong tiếng anh người ta dùng thuật ngữ Securities để nói đến chứng khoán – một bằng chứng tài sản/phần vốn của công ty/tổ chức đã phát hành. 

Chứng khoán có thể ở dạng chứng chỉ, bút toán ghi sổ hoặc dữ liệu điện tử. Nó được coi là phương tiện hàng hóa trừu tượng có thể thỏa thuận và thay thế được, đại diện cho giá trị tài chính.

Chứng khoán chính là tài sản tài chính có thể giao dịch, có một số đặc điểm như:

• Là công cụ pháp lý giúp ghi nhận quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư với tổ chức phát hành.
• Có tính lưu thông – có khả năng trao đổi, mua bán, tặng, cho, thừa kế,… Tuy nhiên, chứng khoán chỉ có thể lưu thông trên thị trường chứng khoán.
• Có tính thanh khoản cao – có khả năng chuyển thành tiền dễ dàng.
• Có tính rủi ro cao: Giá trị chứng khoán phụ thuộc vào nhiều yếu tố, từ chất lượng hoạt động của tổ chức phát hành đến tâm lý, nhu cầu thực tế của thị trường, khả năng điều hành thị trường của nhà quản lý. 
• Tuỳ từng quốc gia mà định nghĩa pháp lý sẽ có sự khác biệt. 

Đầu tư chứng khoán là gì? 

Đầu tư chứng khoán được hiểu là việc các nhà đầu tư mua bán, giao dịch các sản phẩm chứng khoán, từ đó gián tiếp đầu tư vào các doanh nghiệp đã niêm yết trên thị trường. Mục tiêu của việc đầu tư chứng khoán là nhằm kiếm lời trong tương lai, với mong muốn các sản phẩm chứng khoán tăng giá hoặc hưởng cổ tức từ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Để việc Đầu tư chứng khoán hiệu quả, các nhà đầu tư cần hiểu rõ về chứng khoán gồm những gì và các sản phẩm chứng khoán đang có trên thị trường hiện nay.

Có bao nhiêu loại chứng khoán? 

Theo quy định tại Luật chứng khoán 2019, chứng khoán được chia thành nhiều loại. Dưới đây là 5 loại được giao dịch phổ biến nhất trên thị trường hiện nay. 

Cổ phiếu

Đây là loại chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần vốn cổ phần của tổ chức phát hành. Theo quy định tại khoản 1, 2 Điều 114 Luật Doanh nghiệp 2020 quy định có 02 loại cổ phiếu:

• Cổ phiếu thường (cổ phiếu phổ thông): Đây là loại cổ phiếu dùng để xác định quyền sở hữu của các cổ đông. Người nắm giữ cổ phiếu sẽ có quyền quản lý và kiểm soát công ty hay tham gia vào các cuộc họp hội đồng quản trị, có quyền bỏ phiếu quyết định vào các vấn đề lớn của công ty.
• Cổ phiếu ưu đãi: Người nắm giữ loại cổ phiếu này được nhận ưu đãi về cổ tức và quyền biểu quyết hoặc được hoàn lại phần vốn đầu tư chứng khoán.

Trái phiếu

Trái phiếu là loại chứng khoán có ý nghĩa xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần nợ – số tiền nhà đầu tư bỏ ra để sở hữu trái phiếu – của tổ chức phát hành.

• Người sở hữu trái phiếu là người cho nhà phát hành vay vốn và tổ chức phát hành trái phiếu có nghĩa vụ phải thanh toán toàn bộ nợ theo cam kết được xác định trong hợp đồng vay. Đây là một loại chứng khoán nợ, khi doanh nghiệp phá sản hay giải thể thì ưu tiên thanh toán cho những người đang nắm giữ trái phiếu.
• Đây cũng là kênh đầu tư được đánh giá có tính an toàn cao, ít rủi ro vì đem lại nguồn thu là tiền lãi cố định, không phụ thuộc vào kết quả kinh doanh.

Chứng chỉ quỹ

Chứng chỉ quỹ là loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư đối với phần vốn góp tương ứng vào quỹ đầu tư chứng khoán.

• Mục đích phát hành chứng chỉ quỹ nhằm xác định quyền sở hữu vốn trong quỹ đại chúng của các nhà đầu tư. Quỹ được hình thành từ vốn góp của chủ đầu tư nhằm kiếm lợi nhuận từ thị trường chứng khoán.
• Các nhà đầu tư góp vốn vào các quỹ đầu tư đại chúng bằng việc mua chứng chỉ quỹ, sau đó những công ty quản lý quỹ sử dụng số vốn này để đi đầu tư theo một danh mục đầu tư được xây dựng gồm các loại tài sản như cổ phiếu, trái phiếu, tín phiếu, trái phiếu, bất động sản… sau đó chia sẻ thu nhập với các nhà đầu tư.

Chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh được biết đến với những cái tên quen thuộc như hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai,… Chúng không có giá trị nội tại mà chỉ thể hiện một sự thỏa thuận, cam kết giữa các bên tham gia về quyền và nghĩa vụ đối với một loại tài sản cơ sở ở thời điểm xác định trong tương lai.

Công cụ này được tạo ra nhằm mục đích chống rủi ro có thể phát sinh bằng cách xác định mức giá giao dịch ngay tại thời điểm hiện tại. Khi đó dù tương lai giá cả có thay đổi như thế nào, ảnh hưởng tới tài sản ra sao thì những người sở hữu chứng khoán phái sinh vẫn phải thực hiện việc thanh toán theo đúng mức giá đã đề ra trong hợp đồng ký ở quá khứ.

Loại chứng khoán phái sinh chủ yếu được giao dịch trên thị trường phi tập trung, các giao dịch phải thông qua môi giới chứng khoán. Nếu bạn là người có tầm nhìn, đón đầu xu thế của thị trường thì đây là kênh đầu tư rất hiệu quả để kiếm lời.

Chứng chỉ có nguồn gốc chứng khoán

Nói đến loại chứng khoán này, bạn sẽ quen thuộc hơn với cái tên như chứng quyền, chứng khế, chứng chỉ thụ hưởng,… Đây là các chứng chỉ có nguồn gốc chứng khoán được phát hành nhằm mục đích thể hiện quyền mua/bán hoặc thụ hưởng đối với nhà đầu tư.

• Chứng quyền được phát hành song song với việc trái phiếu/cổ phiếu ưu đãi, cho phép người sở hữu loại chứng khoán này được quyền mua một số cổ phiếu phổ thông nhất định, theo mức giá đã được xác định trước trong thời gian cụ thể. Chúng quyền sẽ phát hành cho các cổ đông cũ hoặc chủ sở hữu để giao dịch mua, bán.
• Chứng khế: Được hiểu là một loại giấy xác nhận kèm theo trái phiếu nhằm xác định quyền mua cổ phiếu ở một số trường hợp cụ thể.
• Chứng chỉ thụ hưởng chính là giấy xác nhận quyền lợi nhà đầu tư trong quỹ đầu tư. Chứng chỉ thụ hưởng có thể mua bán, giao dịch trực tiếp trên thị trường.

Thị trường chứng khoán là gì?

Sau khi đã hiểu về mỗi loại chứng khoán, nhà đầu tư cần quan tâm đến nơi mà các chứng khoán có thể giao dịch và chuyển nhượng. Đó chính là thị trường chứng khoán. Trên thực tế, không phải tất cả các loại chứng khoán đều có thể giao dịch tự do, có những loại cần có môi trường riêng vì tính chất đặc trưng của nó.

Theo quy định của Khoản 14 Điều 4 Luật chứng khoán 2019 có quy định: Hoạt động về chứng khoán và thị trường chứng khoán sẽ bao gồm các hoạt động như chào bán, niêm yết, giao dịch, kinh doanh, đầu tư chứng khoán, cung cấp dịch vụ về chứng khoán, bao gồm cả việc công bố thông tin, quản trị công ty đại chúng và các hoạt động khác có liên quan theo quy định tại luật chứng khoán.

Ngoài ra, theo quy định, việc đầu tư chứng khoán là việc mua, bán, nắm giữ chứng khoán của nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán. Nhà đầu tư có thể là tổ chức hoặc cá nhân tham gia đầu tư trên thị trường chứng khoán.

Ngoài ra, trên thị trường chứng khoán sẽ có sự tham gia của các công ty chứng khoán. Vậy công ty chứng khoán là gì? Hiểu một cách đơn giản, đây là một tổ chức có tư cách pháp nhân, là thành viên của sở giao dịch chứng khoán, được cấp phép hoạt động bởi uỷ ban chứng khoán nhà nước để thực hiện các hoạt động như tư doanh chứng khoán, môi giới chứng khoán hay bảo lãnh phát hành chứng khoán.  

Nguyên tắc tổ chức hoạt động

• Tôn trọng quyền sở hữu, các quyền khác đối với tài sản trong hoạt động chứng khoán cũng như trên thị trường chứng khoán; quyền tự do giao dịch, đầu tư, kinh doanh cũng như cung cấp các dịch vụ về chứng khoán của tổ chức, cá nhân.
• Có tính công bằng, công khai, minh bạch.
• Thị trường phải bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư.
• Khi giao dịch trên thị trường, tự chịu trách nhiệm về rủi ro.

Bản thân các nhà quản lý cũng tạo điều kiện thuận lợi để tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước để tham gia đầu tư, mục đích nhằm huy động các nguồn vốn trung hạn và dài hạn. Thực hiện công tác quản lý, giám sát đảm bảo thị trường chứng khoán hoạt động công khai, minh bạch, an toàn và hiệu quả. 

Bên cạnh đó là việc tập trung đầu tư vào cơ sở hạ tầng, công nghệ thông tin, phát triển nguồn nhân lực cho ngành chứng khoán, tuyên truyền, phổ biến kiến thức về thị trường chứng khoán và chứng khoán.

Vai trò của thị trường chứng khoán 

Thị trường chứng khoán có nhiều vai trò quan trọng:

• Đối với nền kinh tế: Thị trường này hoạt động hiệu quả là động lực cho nền kinh tế phát triển. Đây cũng là thước đo sức mạnh của một nền kinh tế của quốc gia nếu chính phủ có thể kiểm soát tốt các doanh nghiệp niêm yết nhờ vào thị trường chứng khoán, bằng các báo cáo tài chính, thông tin công khai,…
• Đối với tổ chức phát hành: Đây là nơi để tổ chức huy động nguồn vốn dài hạn cho việc phát triển các hoạt động kinh doanh, bên cạnh nguồn vốn vay từ ngân hàng.
• Với nhà đầu tư: mang lại cho nhà đầu tư cơ hội tìm kiếm lợi nhuận từ các sản phẩm chứng khoán. Bạn sẽ mua/ bán, kiểm soát nguồn tiền để đầu tư hiệu quả, tạo ra nguồn thu nhập thụ động.

Các chủ thể trong thị trường chứng khoán

Các chủ thể phổ biến trong thị trường chứng khoán gồm:

• Nhà đầu tư: Là cá nhân, tổ chức, …
• Nhà môi giới: Công ty chứng khoán, tổ chức tín dụng, ngân hàng thương mại, …
• Cơ quan tổ chức thị trường: Sở giao dịch và trung tâm lưu ký
• Nhà tạo lập thị trường: Doanh nghiệp, tổ chức thực hiện mua bán chứng khoán
• Cơ quan quản lý nhà nước.

Giao dịch chứng khoán như thế nào cho hiệu quả?

Tùy vào mỗi loại chứng khoán mà sẽ có cách giao dịch, đầu tư cụ thể, nhưng chúng đều được thực hiện trên thị trường chứng khoán. 

Các bước giao dịch sẽ là: Đơn vị phát hành chứng khoán ra thị trường nhằm huy động nguồn vốn – nhà đầu tư mua chứng khoán để bán lại hưởng giá chênh lệch hoặc nắm giữ để nhận lợi tức theo thỏa thuận từ tổ chức phát hành. 

Để giao dịch chứng khoán hiệu quả, bạn cần lưu ý:

• Các loại chỉ số chứng khoán: VN30, VN-Index, HNX30, Vietnam Securities Indexes, ..
• Các loại lệnh chứng khoán: Lệnh ATO, LO, MP, MTL, MOK, MAK, lệnh chờ, lệnh khớp lệnh sau giờ, …

Để việc giao dịch chứng khoán hiệu quả, bạn cần trang bị kiến thức về chứng khoán, thị trường chứng khoán. Đồng thời, cần chuẩn bị nguồn vốn để đầu tư, thiết bị điện tử để tạo tài khoản giao dịch và tiến hành đặt lệnh trên sàn cụ thể.

Sẽ không quá khó để trở thành một nhà đầu tư chứng khoán khi hiện nay xuất hiện rất nhiều app giao dịch, đầu tư từ số vốn cực nhỏ chỉ vài chục nghìn đồng cho việc đầu tư chứng chỉ quỹ. Dành thời gian tìm hiểu sẽ là cách giúp bạn nhanh tiếp cận đến những hình thức đầu tư kiếm lời hấp dẫn.

Lợi ích và rủi ro khi đầu tư chứng khoán

Chứng khoán vừa là công cụ giúp bạn tìm kiếm lợi nhuận nhưng cũng tìm ẩn nhiều rủi ro. Để việc đầu tư chứng khoán hiệu quả, bạn cần hiểu rõ cả ưu điểm và nhược điểm của sản phẩm tài chính này. 

Ưu điểm

• Khả năng sinh lời cao: Nhà đầu tư được hưởng lợi từ sự tăng giá chứng khoán khi doanh nghiệp hoạt động ổn định, giá chứng khoán tăng. Ngoài ra, nhà đầu tư cũng có thể nhận được phần lợi ổn định từ việc chia cổ tức/lãi.
• Chứng khoán có khả năng thanh khoản cao, chỉ xếp sau tiền mặt khi được giao dịch trên sàn chứng khoán, đồng thời Ủy ban chứng khoán Nhà nước sẽ là đơn vị trực tiếp quản lý và kiểm soát. Vì thế, nhà đầu tư được bảo vệ quyền lợi hợp pháp khi tham gia giao dịch. 
• Đây là kênh đầu tư linh hoạt với số tiền đầu tư ban đầu không cần quá lớn. Bạn sẽ không cần quá nhiều vốn vẫn có thể tham gia thị trường có được thu nhập thụ động, thay vì chỉ để tiền một chỗ. Người chơi có thể lựa chọn nhiều loại hình chứng khoán khác nhau để đầu tư, đa dạng hóa danh mục, linh hoạt hơn nhiều so với đầu tư bất động sản, tiền gửi hay ngoại hối.

Nhược điểm

Bên cạnh những ưu điểm, chứng khoán cũng có một số nhược điểm mà nhà đầu tư cần lưu ý:

• Rủi ro từ biến động thị trường: Thị trường chứng khoán chịu tác động trực tiếp từ tình hình chính trị thế giới, lạm phát, chiến tranh, dịch bệnh… Điều này có thể ảnh hưởng đến sự tăng/giảm giá, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của nhà đầu tư.
• Rủi ro từ thông tin không chính xác: Thông tin trên thị trường bị nhiễu loạn, không minh bạch ảnh hưởng đến phán đoán và quyết định người chơi.
• Rủi ro từ các công ty môi giới kém chất lượng: Rất nhiều nhà đầu tư mới, chưa có nhiều kinh nghiệm nên có sự đánh giá sai, dẫn đến lựa chọn công ty môi giới lừa đảo, bắt trả phí cao, cung cấp dịch vụ hỗ trợ kém.

Có nên đầu tư chứng khoán thời điểm hiện tại?

Trong tình hình thị trường đang đi xuống hiện nay, rất nhiều nhà đầu tư e ngại về một cái đáy mới tiếp tục hình thành, khả năng tìm kiếm lợi nhuận hiện tại được đánh giá khá khó khăn. Chính vì vậy, nếu bạn tham gia đầu tư ở thời điểm cuối năm 2022 hiện tại và, bạn cần lưu ý:

• Thường xuyên theo dõi, cập nhật thông tin để không bỏ lỡ điều quan trọng, dấu hiệu nhận biết thời điểm nên đặt lệnh.
• Thời điểm này, các chứng khoán có tính an toàn cao là lựa chọn thông minh, nếu bạn ưu tiên cổ phiếu thì nên cân nhắc chọn cổ phiếu trong lĩnh vực, ngành nghề ít bị tác động bởi sự suy thoái của thị trường như y tế, năng lượng, …
• Lựa chọn đầu tư giữa những kênh an toàn để nắm giữa dài hạn, ít rủi ro nhưng mang lại nguồn thu nhập ổn định. Sẽ khá “nguy hiểm” cho tài chính của bạn nếu lựa chọn giao dịch mua – bán tức thì và mong đợi nguồn lợi từ sự chênh lệch giá.

Tất nhiên, tùy vào quan điểm của mỗi người mà bạn sẽ lựa chọn được kênh đầu tư phù hợp. Nếu bạn ưa mạo hiểm, thích sự đột phá trong cuộc sống, công việc cùng khả năng nhạy bén trước biến động thị trường, đam mê nghiên cứu thì nên bắt đầu đầu tư chứng khoán.

Trên đây là toàn bộ thông tin quan trọng về chứng khoán, hy vọng bài viết đã giúp bạn có được cái nhìn chính xác, giải đáp câu hỏi chứng khoán là gì cũng như giao dịch chứng khoán là gì? Hoạt động đầu tư trên thị trường chứng khoán không phải ngày một ngày hai, hãy thường xuyên học tập, cập nhật tin tức để không bỏ lỡ bất kỳ cơ hội chốt lời nào nhé!