Lãi suất âm là gì? Tác động và rủi ro của lãi suất âm

Thực tế, những trường hợp áp dụng lãi suất âm trên thế giới không nhiều nên sự phổ biến của công cụ này cũng chưa rộng rãi. Trong bài viết này, hãy cùng VNSC tìm hiểu về lãi suất âm, tác động và những rủi ro của lãi suất âm đối với nền kinh tế nhé!

Lãi suất âm là gì?

Lãi suất âm là một công cụ chính sách tiền tệ đặc biệt được Ngân hàng Trung ương sử dụng để kích thích hoạt động kinh tế. 

Trong môi trường kinh tế điển hình, Ngân hàng Trung ương thường đặt ra mức lãi suất dương, có nghĩa là họ phải trả một khoản lãi suất nhất định cho các ngân hàng thương mại để nắm giữ tiền mà ngân hàng thương mại gửi vào. 

Tuy nhiên, trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế hoặc áp lực giảm phát, Ngân hàng Trung ương sẽ cân nhắc sử dụng công cụ lãi suất âm. Điều này có nghĩa là thay vì nhận lãi từ khoản dự trữ của mình, các ngân hàng thương mại phải trả phí giữ tiền dự trữ cho Ngân hàng Trung ương. 

Điều này sẽ khuyến khích các ngân hàng thương mại cho người tiêu dùng và doanh nghiệp vay tiền thay vì tích trữ tiền, vì việc dự trữ dư thừa sẽ trở nên tốn kém.

Cách hoạt động của lãi suất âm

Lãi suất âm thường được xác định bởi Ngân hàng Trung ương hoặc cơ quan quản lý và thường xảy ra trong thời kỳ giảm phát khi người tiêu dùng giữ quá nhiều tiền thay vì chi tiêu.

Là người tiêu dùng, ai cũng mong muốn số tiền mình sở hữu ngày mai có giá trị hơn hôm nay, nhưng khi nhu cầu của nền kinh tế suy giảm thì giá cả sẽ giảm mạnh hơn, khiến đồng tiền trở nên có giá hơn. Điều này gây sự giảm phát. Việc giảm lãi suất Ngân hàng Trung ương xuống mức 0 là chưa đủ để kích thích tăng trưởng các hoạt động tài chính cốt lõi. Lúc này, Ngân hàng Trung ương phải từ bỏ chính sách nới lỏng tiền tệ và chuyển sang lãi suất âm để kích thích cầu người tiêu dùng.

Ý nghĩa của lãi suất âm

Lãi suất là tỷ lệ phần trăm của khoản vay hoặc tiền gửi được trả cho việc sử dụng tiền. Nó thể hiện khoản bồi thường mà người cho vay nhận được khi cho phép người đi vay sử dụng tiền của họ hoặc phần tiền mà người gửi tiền kiếm được khi cho ngân hàng vay tiền của họ. 

Vậy lãi suất âm ảnh hưởng như thế nào? Cụ thể như sau:

• Khuyến khích chi tiêu: Khi các ngân hàng bị tính phí vì dự trữ tiền, họ có thể gia tăng việc cho người tiêu dùng và doanh nghiệp vay tiền nhiều hơn. Điều này khuyến khích chi tiêu và đầu tư giúp kích thích tăng trưởng kinh tế.
• Không khuyến khích tiết kiệm: Vì việc giữ tiền trong tài khoản tiết kiệm có thể phải chịu chi phí do lãi suất âm, các cá nhân và doanh nghiệp ít có xu hướng tiết kiệm mà họ sẽ chi tiêu hoặc đầu tư nhiều hơn.
• Giảm chi phí vay: Lãi suất âm có thể dẫn đến lãi suất cho vay và thế chấp thấp hơn, điều này sẽ giúp các cá nhân và doanh nghiệp vay tiền với chi phí rẻ hơn, từ đó kích thích chi tiêu và đầu tư.
• Giảm giá tiền tệ: Lãi suất âm có thể dẫn đến giảm giá trị đồng tiền của một quốc gia trên thị trường ngoại hối. Điều này có tác động thúc đẩy hoạt động xuất khẩu khi hàng hóa và dịch vụ của đất nước trở nên rẻ hơn đối với người mua nước ngoài.
• Tác dụng phụ tiềm ẩn: Lãi suất âm vẫn có những tác dụng phụ tiềm ẩn, chẳng hạn như thách thức đối với các ngân hàng trong việc duy trì lợi nhuận 

Lãi suất âm được coi là một công cụ chính sách tiền tệ đặc biệt và gây tranh cãi. Chúng đã được các Ngân hàng Trung ương ở một số quốc gia như Thụy Điển, Thụy Sĩ và Nhật Bản sử dụng nhưng vẫn vấp phải nhiều chỉ trích. 

Hậu quả của lãi suất âm là chủ đề tranh luận đang diễn ra giữa các nhà kinh tế và nhà hoạch định chính sách tiền tệ. Mặc dù chúng có thể là một công cụ để giải quyết các thách thức kinh tế nhưng lại tiềm ẩn nhiều rủi ro bất lợi.

Khi nào cần sử dụng lãi suất âm

Lãi suất âm là một công cụ chính sách tiền tệ đặc biệt mà các Ngân hàng Trung ương có thể sử dụng trong những tình huống kinh tế cụ thể. Dưới đây là một số tình huống mà lãi suất âm được xem xét sử dụng:

Khi suy thoái kinh tế và chống giảm phát

Khi nền kinh tế đang trải qua thời kỳ suy thoái hoặc khủng hoảng, chính phủ sẽ hạ dần lãi suất để kích thích tiêu dùng và đầu tư. Tuy nhiên, trong trường hợp lãi suất đã hạ tới mức gần 0 mà vẫn chưa tạo ra nhiều hiệu quả, lãi suất âm có thể được sử dụng để kích thích hoạt động kinh tế. 

Thông qua việc tính lãi suất cho việc gửi tiền, các ngân hàng thương mại có thể được khuyến khích đẩy tiền ra nền kinh tế. Khi việc gửi tiền vào ngân hàng không còn tạo ra lợi nhuận, người dân cũng có xu hướng chi tiêu và đầu tư nhiều hơn là giữ tiền.

Mối quan tâm tăng giá tiền tệ

Đôi khi, đồng tiền của một quốc gia có thể tăng giá đến mức cản trở khả năng cạnh tranh xuất khẩu của quốc gia đó. Lãi suất âm sẽ có tác dụng ngăn cản các nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ đồng tiền, điều này dẫn đến sự mất giá tiền tệ và khiến xuất khẩu trở nên hấp dẫn hơn.

Tránh bẫy thanh khoản, giảm thiểu rủi ro thâm hụt chi tiêu

Bẫy thanh khoản xảy ra khi lãi suất quá thấp khiến mọi người tích trữ tiền thay vì chi tiêu hoặc đầu tư. Lãi suất âm có thể thúc đẩy mọi người đưa tiền vào nền kinh tế thay vì giữ tiền mặt.

Trong một số trường hợp nhất định, đặc biệt là ở thời kỳ khủng hoảng, các chính phủ có thể áp dụng lãi suất âm để giảm chi phí trả nợ công, từ đó giúp ổn định nền kinh tế.

Điều quan trọng cần lưu ý là mặc dù lãi suất âm có thể là một công cụ của Ngân hàng Trung ương nhưng chúng không phải là không có rủi ro và thách thức Ngân hàng Trung ương cần xem xét cẩn thận những lợi ích và hạn chế tiềm ẩn trước khi thực hiện chính sách đó. Quyết định sử dụng lãi suất âm nên được dựa trên đánh giá kỹ lưỡng về điều kiện kinh tế và hiệu quả của các công cụ chính sách hiện có khác.

Rủi ro khi áp dụng lãi suất âm

Lãi suất âm tuy là một công cụ chính sách tiền tệ độc đáo nhưng có thể tiềm ẩn một số rủi ro và thách thức cụ thể như sau:

Tác động đến lợi nhuận của ngân hàng, khả năng giảm cho vay

Các ngân hàng kiếm tiền bằng cách huy động tiền với lãi suất thấp và cho vay với lãi suất cao hơn. Lãi suất âm sẽ làm giảm tỷ suất lợi nhuận mà các ngân hàng kiếm được từ hoạt động cho vay truyền thống. 

Đồng thời, lãi suất âm lại làm các ngân hàng hạn chế cho vay. Nếu các ngân hàng đang phải đối mặt với tỷ suất lợi nhuận bị thu hẹp do lãi suất âm, họ có thể thận trọng hơn trong việc gia hạn các khoản vay. Điều này sẽ gây cản trở mục tiêu kích thích hoạt động kinh tế của Ngân hàng Trung ương.

Quỹ tiết kiệm và hưu trí giảm

Lãi suất âm có thể làm giảm lợi nhuận trên tài khoản tiết kiệm, chứng chỉ tiền gửi và các khoản đầu tư có thu nhập cố định khác. Điều này ảnh hưởng đến những người tiết kiệm và người về hưu đang dựa vào thu nhập từ lãi.

Tạo hiệu ứng hành vi và gây biến dạng thị trường

Lãi suất âm đôi khi có những tác động khó lường đến hành vi của người tiêu dùng và doanh nghiệp. Ví dụ, các cá nhân sẽ tiết kiệm nhiều hơn nữa để bù đắp cho việc mất thu nhập từ lãi, điều này làm ảnh hưởng tới tác dụng tác động kích thích kinh tế. Tương tự, doanh nghiệp có thể không nhất thiết phải tăng cường vay mượn và đầu tư nếu điều kiện kinh tế không chắc chắn.

Lãi suất âm kéo dài có thể làm thay đổi thị trường tài chính. Các nhà đầu tư lựa chọn, tìm kiếm những tài sản có lợi suất cao hơn, rủi ro hơn, điều này nguy cơ dẫn đến bong bóng tài chính hoặc phân bổ vốn sai lầm.

Mất ổn định tiền tệ, thách thức đối với tổ chức tài chính

Lãi suất âm có thể gây áp lực lên tỷ giá hối đoái của một quốc gia. Các nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận cao hơn bằng các loại tiền tệ khác sẽ dẫn đến sự mất giá của đồng nội tệ.

Những tổ chức tài chính, đặc biệt là tổ chức có danh mục đầu tư chứng khoán với thu nhập cố định lớn sẽ phải đối mặt với những thách thức trong việc duy trì lợi nhuận ổn định và quản lý rủi ro lãi suất.

Chiến lược rút lui

Việc đảo ngược lãi suất âm rất phức tạp. Quá trình đưa lãi suất trở lại mức dương mà không làm gián đoạn nền kinh tế là một thách thức rất lớn.

Ngân hàng Trung ương thường xem xét một loạt các yếu tố và cân nhắc cẩn thận những lợi ích cũng như hạn chế tiềm ẩn trước khi thực hiện công cụ lãi suất âm để hạn chế tối đa những rủi ro nói trên.

Tình hình sử dụng lãi suất âm trên thế giới từ xưa tới nay

Không phải tất cả các quốc gia hoặc nền kinh tế đều có thể áp dụng lãi suất âm. Lãi suất âm chỉ phát huy tác dụng nếu nền kinh tế chủ yếu dựa vào hoạt động xuất khẩu.

Thụy Điển là một trong những quốc gia đầu tiên thực hiện chính sách lãi suất âm: Vào tháng 7 năm 2009, Ngân hàng Trung ương Thụy Điển đã cắt giảm lãi suất tiền gửi qua đêm xuống -0,25%. Tiếp theo, Ngân hàng Trung ương châu Âu cũng áp dụng chính sách lãi suất tiền gửi -0,1% vào tháng 6/2014. Lãi suất của Thụy Sĩ có lúc giảm -0,75%, Nhật Bản -0,1%,…

Hy vọng qua nội dung trên các bạn đã hiểu được ý nghĩa, tác động và trả lời được câu hỏi: Lãi suất âm là gì. Đừng quên theo dõi những bài đọc về đầu tư tài chính thú vị tại VNSC để cập nhật thông tin và tiếp thu nhiều kiến thức bổ ích nhé.